Οι έξι τομείς που θα επικεντρωθεί η ατζέντα
Ο Maciej Jakubik στο Forum Energii που δημοσιεύει το energypost συνοψίζει τις νέες προτεραιότητες σε έξι τομείς: Ενεργειακή ασφάλεια, βελτίωση της πρόσβασης σε δεδομένα και συνεπώς σχεδιασμός, μεταρρυθμίσεις στην αγορά ενέργειας και ανάπτυξη δικτύου, προστασία και υποστήριξη ευάλωτων πολιτών, ίδρυση Ταμείου Ενεργειακού Μετασχηματισμού, παγκόσμια πολιτική για το κλίμα και την ενέργεια.
Ο Jakubik συνοψίζει επίσης τις λύσεις τους για το καθένα. Ξεκινά με μια πορεία μέσα από τις πρωταρχικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ και οι οποίες έθεσαν το σκηνικό. Αυτές περιλαμβάνουν τις διαφορές στον πλούτο μεταξύ των εθνών, τις τρέχουσες θεσμικές αδυναμίες, τους πολέμους στο εξωτερικό και τις συνέπειές τους για την ΕΕ, το μέλλον της βιομηχανίας, τον κίνδυνο πόλωσης εντός των κοινωνιών, τη δημόσια αποδοχή του μετασχηματισμού, τις απαραίτητες θεσμικές αλλαγές και τη διεύρυνση της ΕΕ.
Διαφορές στον πλούτο μεταξύ των εθνών
Τα επόμενα χρόνια θα είναι μια εποχή δυναμικών αλλαγών στον ενεργειακό τομέα και στην ευρωπαϊκή οικονομία που σχετίζονται με την εφαρμογή των ευρειών κανονισμών του πακέτου Fit for 55. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030, αλλά και να θέσει ενδιάμεσους στόχους για το 2040. Η επίτευξή τους με οικονομικά αποδοτικό και κοινωνικά δίκαιο τρόπο θα ενισχύσει την ενεργειακή ανεξαρτησία της ΕΕ, θα μειώσει το κόστος εισαγωγής καυσίμων και θα βελτιώσει την ποιότητα του περιβάλλοντος της ηπείρου μας. Ωστόσο, η πρόκληση παραμένει με τα διαφορετικά επίπεδα πλούτου π.χ. σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης, αλλά και τις θεσμικές αδυναμίες που σχετίζονται με την εφαρμογή πολύπλοκης νομοθεσίας.
Εν τω μεταξύ, η κατάσταση μέσα και γύρω από την κοινότητα απέχει πολύ από το να είναι σταθερή. Λόγω της ρωσικής επιθετικότητας κατά της Ουκρανίας και των συγκρούσεων στη Μέση Ανατολή, η προσοχή των ευρωπαϊκών κοινωνιών και των πολιτικών στρέφεται όλο και περισσότερο σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.
Άλλες προκλήσεις είναι η αύξηση των τιμών της ενέργειας και του πληθωρισμού, η πόλωση των κοινωνιών, η αποδοχή του μετασχηματισμού, το μέλλον της βιομηχανίας, αλλά και η περιγραφή των θεσμικών αλλαγών και η διεύρυνση της ΕΕ.
Ποιες προτεραιότητες ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής πρέπει να θέσει η νέα Επιτροπή για να πραγματοποιήσει με επιτυχία την ενεργειακή μετάβαση; Το Forum Energii, προτείνει έξι τομείς:
1) Νέα στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας για την Ευρώπη
Η ΕΕ χρειάζεται μια νέα προσέγγιση για την ενεργειακή ασφάλεια. Η τελευταία ευρωπαϊκή στρατηγική εκπονήθηκε το 2014 και επικεντρώθηκε κυρίως στον εφοδιασμό με φυσικό αέριο και πετρέλαιο, καθώς και στην κατασκευή νέων υποδομών ορυκτών καυσίμων. Αυτή είναι μια ξεπερασμένη προσέγγιση. Το ενεργειακό σύστημα αλλάζει ταχέως, με έναν αυξανόμενο ρόλο για την ηλεκτρική ενέργεια λόγω της διευρυνόμενης χρήσης αντλιών θερμότητας και ηλεκτρικών αυτοκινήτων – δημιουργώντας νέες προκλήσεις και κινδύνους, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων στον κυβερνοχώρο.
Με τη σειρά της, η ανάγκη μείωσης του ρόλου του άνθρακα ή του φυσικού αερίου στις οικονομίες καθιστά πιο σημαντικά τα περιβαλλοντικά ζητήματα και την αειφορία. Για την οικοδόμηση της ενεργειακής ασφάλειας του μέλλοντος, είναι επίσης απαραίτητο να εξετάσουμε τα νέα ορυκτά και τις πρώτες ύλες που χρειάζονται για μπαταρίες ή ηλιακούς συλλέκτες και να σχεδιάσουμε τη χρήση τους, ώστε να αποφευχθεί η παγίδα της υπερβολικής εξάρτησης από μη ευρωπαίους προμηθευτές .
2) Βελτίωση της πρόσβασης στα δεδομένα, την ενέργεια και τον σχεδιασμό πολιτικής για το κλίμα
Ένα από τα σημεία συμφόρησης της μετάβασης είναι η ανεπαρκής πρόσβαση σε δεδομένα ή η μεγάλη διασπορά δεδομένων – ιδίως σε νέους τομείς που δεν έχουν ακόμη καλυφθεί από την πολιτική για το κλίμα (κτίρια, μεταφορές, γεωργία). Το πρόβλημα αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης.
Χωρίς πρόσβαση σε αξιόπιστα δεδομένα για την κατανάλωση ενέργειας και τη θέρμανση στα κτίρια, θα είναι δύσκολο να διαγνωστεί η πραγματική κλίμακα, για παράδειγμα, του απαραίτητου θερμικού εκσυγχρονισμού ή να προγραμματιστούν προγράμματα στήριξης των επενδύσεων. Γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό να συλλέγουμε δεδομένα και να τα αναλύουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να προετοιμάζουμε σχέδια μετασχηματισμού στους τομείς της ενέργειας, της θέρμανσης, αλλά και των κτιρίων και των μεταφορών ανάλογα. Αυτό είναι ζωτικής σημασίας για την αύξηση της διαφάνειας και την υποστήριξη της εφαρμογής των απαραίτητων αλλαγών, η οποία δεν προχωρά με τον ίδιο ρυθμό σε όλες τις χώρες. Η έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών μπορεί να αυξήσει την αντίσταση στις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις και μπορεί να αποτελέσει πηγή συγκρούσεων και κοινωνικής αναταραχής.
Ως εκ τούτου, προτείνεται η δημιουργία μιας εξειδικευμένης μονάδας σε επίπεδο ΕΕ που θα μπορούσε να συμβάλει στη βελτίωση της διαχείρισης της γνώσης και των πληροφοριών. Συνίσταται η δημιουργία ενός Οργανισμού Ενεργειακής Μετάβασης της ΕΕ ή τη δημιουργία ειδικής μονάδας εντός του ήδη υπάρχοντος Κοινού Κέντρου Ερευνών (ΚΚΕρ) ή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος (ΕΟΠ).
3) Περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στην αγορά ενέργειας και ανάπτυξη του δικτύου
Με το μεταβαλλόμενο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας, απαιτούνται περαιτέρω μεταρρυθμίσεις για να διασφαλιστεί ότι η αγορά επιτρέπει στους καταναλωτές να επωφεληθούν από την ανάπτυξη των ΑΠΕ, παρέχοντας στους επενδυτές ένα σταθερό, μακροπρόθεσμο ρυθμιστικό πλαίσιο. Η σταδιακή κατάργηση των συμβατικών μονάδων καθιστά ολοένα και πιο δύσκολο τον έλεγχο του συστήματος, ενώ οι ανάγκες ευελιξίας αυξάνονται ραγδαία. Η αγορά εξελίσσεται και χρειάζονται προσαρμογές.
Από τη μία πλευρά, υπάρχει ανάγκη να απλοποιηθεί η εισαγωγή αγορών δυναμικότητας που επιτρέπουν τις επενδύσεις που χρειάζονται για τη διατήρηση της κρίσιμης χωρητικότητας που απαιτείται για σταθερή λειτουργία και εξισορρόπηση ενός συστήματος που βασίζεται κυρίως σε ΑΠΕ. Από την άλλη πλευρά, απαιτείται η ταχεία ανάπτυξη αγορών ευελιξίας, οι οποίες θα πρέπει να συμπληρώνουν την αγορά ενέργειας και χωρητικότητας και να διασφαλίζουν ότι η προσφορά και η ζήτηση προσαρμόζονται στις ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες του συστήματος. Θα είναι επίσης σημαντικό να ενισχυθούν τα σήματα τοποθεσίας, τα οποία θα επιτρέψουν την αποτελεσματική κατανομή των πηγών παραγωγής σε συγκεκριμένες περιοχές, την καλύτερη χρήση του δικτύου και τη βέλτιστη τοποθεσία των νέων μεγάλων καταναλωτών. Η τιμολόγηση κατά τοποθεσία θα εξοικονομήσει χρήματα από τους ευρωπαίους καταναλωτές που δαπανώνται σε υποδομές που δεν θα χρειαστούν σε ένα κατανεμημένο σύστημα.
Προκειμένου να επιτευχθεί η απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος, η ανάπτυξη του δικτύου είναι επίσης απαραίτητη και αποτελεί τη βάση για μια επιτυχημένη ενεργειακή μετάβαση. Θα πρέπει να δοθεί μεγάλη έμφαση στην επιτάχυνση της ανάπτυξης και του εκσυγχρονισμού των δικτύων με την ενθάρρυνση της κατασκευής τους, την αναθεώρηση των διοικητικών διαδικασιών και τη διευκόλυνση της χρηματοδότησης. Είναι σημαντικό να γίνεται η βέλτιστη χρήση των υπαρχόντων πόρων και η αποτελεσματική διαχείριση των περιουσιακών στοιχείων του δικτύου. Απαιτείται επίσης επαρκής σχεδιασμός, λαμβάνοντας υπόψη τους διαφορετικούς φορείς ενέργειας, αλλά και ενσωμάτωση δικτύων σε ξηρά και θάλασσα.
4) Προστασία ευάλωτων πολιτών μέσω καλά σχεδιασμένων και εφαρμοσμένων μηχανισμών
Τα επόμενα χρόνια, η ΕΕ θα εισέλθει σε μια εποχή ταχείας ενεργειακής μετάβασης που θα επηρεάσει όχι μόνο τους βιομηχανικούς τομείς αλλά και τις κοινωνίες. Η κοινωνική διάσταση της πολιτικής για το κλίμα θα γίνεται ολοένα και πιο σημαντική και η αλληλεπίδραση θα γίνεται μέσω των τιμών της ενέργειας, των θέσεων εργασίας και των κινήτρων για αλλαγή –που μπορεί να είναι ανησυχητική– ειδικά εάν δεν υπάρχουν έτοιμες εναλλακτικές και λογικές λύσεις. Οι πολίτες, που πλήττονται από την ενεργειακή κρίση, θα φοβούνται αύξηση του ενεργειακού κόστους – ο ρόλος της νέας Επιτροπής θα είναι να το αντιμετωπίσει αποτελεσματικά, κατευθύνοντας την απαραίτητη βοήθεια σε διάφορες κοινωνικές ομάδες, ιδιαίτερα στις φτωχότερες.
Η αμέλεια και η έλλειψη ανταπόκρισης στα αναδυόμενα προβλήματα και η άνοδος των κοινωνικών αναταραχών θα πλήξουν τη φήμη της κλιματικής πολιτικής στην ΕΕ και θα μεταδοθούν σε χώρες εκτός ΕΕ. Ως εκ τούτου, η Επιτροπή θα πρέπει να δώσει ιδιαίτερη προσοχή στη λειτουργία του Ταμείου Κοινωνικού Κλίματος (ΤΚΚ) και του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (ΤΜΤ). Θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως εμβληματικά έργα της ΕΕ και να τους δοθεί η δέουσα σημασία.
5) Ίδρυση Ταμείου Ενεργειακού Μετασχηματισμού για την υποστήριξη των επενδύσεων
Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί συνδυασμό ιδιωτικών και δημόσιων επενδύσεων ώστε να υλοποιηθούν τα απαραίτητα έργα. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία θα πρέπει να εξελιχθεί σε οικονομική ατζέντα, με ισχυρή χρηματοοικονομική και βιομηχανική συνιστώσα. Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για νέες τεχνολογίες και πόρους είναι έντονος και ο ρυθμός και η κλίμακα του μετασχηματισμού πρέπει να υποστηριχθούν από ειδικούς χρηματοοικονομικούς μηχανισμούς, εάν η ΕΕ θέλει να επιτύχει τους στόχους της και να μην μείνει πίσω στον παγκόσμιο οικονομικό αγώνα.
Απαιτείται ειδικό ταμείο για την υποστήριξη των εταιρειών καθαρής τεχνολογίας στην ΕΕ, για την υποστήριξη τους στην κλιμάκωση των προϊόντων τους. Η δομή ενός τέτοιου ταμείου θα μπορούσε να είναι παρόμοια με το ήδη γνωστό Next Generation EU, αλλά οι κανόνες του θα πρέπει να είναι πολύ πιο ευέλικτοι και η οικονομική υποστήριξη θα πρέπει να καλύπτει όχι μόνο τις κεφαλαιουχικές δαπάνες, αλλά και να περιλαμβάνει λειτουργικά έξοδα. Θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι τα χρήματα διανέμονται με ισορροπημένο τρόπο σε όλες τις χώρες της κοινότητας – χωρίς να παραβλέπονται οι φτωχότερες χώρες ή να ευνοούνται οι πλουσιότερες.
6) Η εξωτερική διάσταση της κλιματικής και ενεργειακής πολιτικής
Το γεωπολιτικό ενεργειακό τοπίο υφίσταται σημαντικές αλλαγές και οι προτεραιότητες, οι ορισμοί και οι προκλήσεις στην ΕΕ αλλάζουν επίσης γρήγορα. Ο ρόλος των παραδοσιακών ενεργειακών πόρων μειώνεται, ενώ άλλες πρώτες ύλες και τεχνολογίες αποκτούν σημασία και ο ρόλος τους θα αυξηθεί ραγδαία.
Είναι απαραίτητη η κατάλληλη προσαρμογή των πολιτικών και των σχέσεων με εξωτερικούς εταίρους για την ενίσχυση της θέσης της ΕΕ στην παγκόσμια σκηνή. Θα είναι σημαντικό να επιδιωχθεί ισορροπημένη ενεργειακή και κλιματική διπλωματία που να υποστηρίζει τις προσπάθειες μετάβασης στην περιοχή και στις αναπτυσσόμενες χώρες μέσω συμμαχιών και εταιρικών σχέσεων και να υποστηρίζει επενδύσεις που στοχεύουν στη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η διεύρυνση της ΕΕ, η οποία έχει στρατηγικό, γεωπολιτικό χαρακτήρα, θα είναι επίσης σημαντικό θέμα. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, συνδέεται άμεσα με τη διατήρηση της ασφάλειας στην περιοχή. Ωστόσο, η στρατηγική διάσταση δεν πρέπει να επισκιάζει την ανάγκη για τα ρεαλιστικά οφέλη και τις προκλήσεις της διεύρυνσης. Σημαντικός παράγοντας θα πρέπει να είναι η δημιουργία ενιαίων συνθηκών για τη λειτουργία των ενεργειακών εταιρειών στις νέες χώρες της ΕΕ και ο καθορισμός προϋποθέσεων για την ενοποίηση των αγορών ενέργειας. Κατά τη διεξαγωγή ενταξιακών διαπραγματεύσεων, θα είναι επίσης απαραίτητο να καθοριστούν οι σημαντικότερες εταιρικές σχέσεις όσον αφορά, για παράδειγμα, τη χρήση πράσινων αερίων, το υδρογόνο, την ανάπτυξη ΑΠΕ, την αποθήκευση φυσικού αερίου και τα κοινά στρατηγικά αποθέματα.
Τα επόμενα χρόνια θα είναι μια εποχή σημαντικών μετασχηματισμών στην ευρωπαϊκή οικονομία και στον ενεργειακό τομέα ειδικότερα, επομένως οι προτεραιότητες που θα θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη νέα θητεία έως το 2029 θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την περαιτέρω κατεύθυνση του ευρωπαϊκού ενεργειακού συστήματος.
Ο Maciej Jakubik είναι ο συντονιστής κανονισμών και πολιτικής της ΕΕ στο Forum Energii
www.worldenergynews.gr
