Παραδοσιακοί δείκτες όπως ο αριθμός εργαζομένων στα εργοστάσια ή οι ακατέργαστοι όγκοι παραγωγής δεν αποτυπώνουν την αυξανόμενη πολυπλοκότητα, ακρίβεια και γνώση που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη μεταποίηση
Τα τελευταία χρόνια, η δημόσια συζήτηση στην Ευρώπη επικεντρώνεται γύρω από τις ανησυχίες σχετικά με τα σενάρια αποβιομηχάνισης της γηραιάς ηπείρου, με τα περισσότερα ευρωπαϊκά ρεπορτάζ να αναφέρονται σε κλεισίματα εργοστασίων, μείωση της παραγωγής και απώλεια ανταγωνιστικότητας.
Σύμφωνα με το Oil Price, η Γερμανία για παράδειγμα, άλλοτε πρότυπο βιομηχανικής ισχύος, καταγράφει μεγάλη απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας στον τομέα.
Οι ενεργοβόροι κλάδοι – όπως ο χάλυβας, τα χημικά και τα βασικά υλικά – φαίνεται να συρρικνώνονται υπό την πίεση των αυξημένων τιμών και του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
Ωστόσο, μια βαθύτερη ανάλυση των στοιχείων και των εκτιμήσεων των ειδικών αποκαλύπτει μια πιο σύνθετη και, τελικά, πιο αισιόδοξη εικόνα, που μπορεί να εκπλήσσει αρκετούς.
Αυτό που προκύπτει, είναι ότι η Ευρώπη δεν βιώνει καθολική κατάρρευση της βιομηχανικής της βάσης, αλλά μια δομική αναδιάρθρωση – μια στρατηγική αναπροσαρμογή στις νέες παγκόσμιες ισορροπίες, στις τεχνολογικές εξελίξεις και στις επιταγές της βιωσιμότητας.
Κυκλική ή δομική μεταβολή;
Η Oxford Economics υπογραμμίζει ότι μεγάλο μέρος της φερόμενης «αποβιομηχάνισης» είναι στην πραγματικότητα κυκλικής φύσης, αντανακλώντας τις επιπτώσεις του COVID-19, της ενεργειακής κρίσης που πυροδότησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και των διαταραχών στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Η παραγωγή αυξήθηκε σημαντικά το 2021 και το 2022, πριν επιβραδυνθεί και πάλι λόγω πληθωριστικών πιέσεων και περιοριστικής νομισματικής πολιτικής.
Σύμφωνα με την Oxford Economics, η συνολική προστιθέμενη αξία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας δεν προβλέπεται να καταρρεύσει τις επόμενες δεκαετίες.
Η σχετική της συμμετοχή στην παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή μπορεί να μειωθεί, κυρίως λόγω της ανόδου της Ασίας, αλλά η απόλυτη βιομηχανική της ισχύς θα παραμείνει σταθερή – ιδίως στους τομείς υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας.
Αξία εναντίον όγκου
Ανάλογη είναι η εκτίμηση της συμβουλευτικής Roland Berger, η οποία τονίζει ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία δεν συρρικνώνεται ως προς την ουσία, όμως μετασχηματίζεται.
Σύμφωνα με έκθεσή της για το 2023, το ποσοστό συμμετοχής της μεταποίησης στο ΑΕΠ της ΕΕ έχει μειωθεί από περίπου 20% το 1995 στο 16,5% σήμερα — κυρίως λόγω της σχετικής ανόδου του τομέα των υπηρεσιών.
Ωστόσο, η βιομηχανία εξακολουθεί να ευθύνεται για το 60% των εξαγωγών της ΕΕ και πάνω από το 50% των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα σε Έρευνα & Ανάπτυξη. Σημαντική δυναμική παρουσιάζει η πράσινη και υψηλής τεχνολογίας μεταποίηση, με αιχμή τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την αυτοματοποίηση και τις πολιτικές απανθρακοποίησης.
Η Γερμανία, παρά το αυξημένο ενεργειακό κόστος, συνεχίζει να ηγείται στην προηγμένη μηχανολογία και την αυτοκινητοβιομηχανία. Παράλληλα, χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία ενσωματώνονται όλο και πιο στενά στις αλυσίδες αξίας της ΕΕ, ιδίως στην παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων και ηλεκτρονικών συστημάτων.
Ανομοιογενείς τάσεις εντός ΕΕ
Αυτό που παρατηρείται δεν είναι μια γενικευμένη παρακμή, αλλά μια γεωγραφική και τομεακή ανακατανομή της βιομηχανικής δραστηριότητας στην Ευρώπη.
Το Ινστιτούτο Βιέννης για Διεθνείς Οικονομικές Μελέτες (wiiw) καταγράφει ότι η ενσωμάτωση στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έχει αποφέρει οφέλη σε αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και ανταγωνιστικού εργατικού κόστους.
Αντίθετα, περιφέρειες λιγότερο ενσωματωμένες ή εξαρτημένες από φθίνοντες κλάδους αντιμετωπίζουν προκλήσεις.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις καθιστούν αναγκαία μια πιο στοχευμένη βιομηχανική πολιτική.
Η υπεραπλουστευμένη αφήγηση περί αποβιομηχάνισης δεν αντανακλά την πρόοδο που σημειώνεται σε τομείς όπως το πράσινο υδρογόνο, οι μπαταρίες και η βιοτεχνολογία – δραστηριότητες που απαιτούν υψηλή εξειδίκευση, κεφαλαιουχικό βάθος και τεχνολογική καινοτομία.
Η σημασία της πολιτικής βούλησης
Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν μένουν αδρανείς. Η Βιομηχανική Πράσινη Συμφωνία (Green Deal Industrial Plan), ο Κανονισμός για τη Βιομηχανία Μηδενικού Άνθρακα (Net-Zero Industry Act) και ποικίλες εθνικές πρωτοβουλίες έχουν ως στόχο την ενίσχυση της παραγωγής καθαρών τεχνολογιών, τη μείωση στρατηγικών εξαρτήσεων και τη δημιουργία καινοτομικών οικοσυστημάτων.
Αν και βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, αυτές οι πολιτικές αντανακλούν την αναγνώριση ότι το μέλλον της ευρωπαϊκής βιομηχανίας δεν έγκειται στη διατήρηση του παρελθόντος, αλλά στη διαμόρφωση της επόμενης βιομηχανικής εποχής.
Επιπλέον, η ενεργειακή κρίση που πυροδοτήθηκε από τις γεωπολιτικές εντάσεις επιτάχυνε την ώθηση προς την ενεργειακή αποδοτικότητα και την τοπικοποίηση των εφοδιαστικών αλυσίδων — μια επώδυνη, αλλά εν δυνάμει μετασχηματιστική εξέλιξη.
Οι επιχειρήσεις επενδύουν πλέον σε ηλεκτροκίνηση, ενσωμάτωση των ΑΠΕ και κυκλικά μοντέλα παραγωγής, κάτι που θα μπορούσε να καταστήσει τη βιομηχανία της Ευρώπης πιο ανθεκτική μακροπρόθεσμα.
Από την ποσότητα στην ποιότητα
Ο μετασχηματισμός αυτός απαιτεί και μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο μετράμε τη «βιομηχανική υγεία».
Παραδοσιακοί δείκτες όπως ο αριθμός εργαζομένων σε εργοστάσια ή οι ακατέργαστοι όγκοι παραγωγής δεν αποτυπώνουν την αυξανόμενη πολυπλοκότητα, ακρίβεια και γνώση που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη μεταποίηση.
Ένα και μόνο υπερσύγχρονο εργοστάσιο κατασκευής ημιαγωγών μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από δεκάδες χαμηλής τεχνολογίας μονάδες.
Η μετάβαση αυτή ευθυγραμμίζεται με παγκόσμιες τάσεις. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες βασίζονται όλο και περισσότερο στη «έξυπνη μεταποίηση», αξιοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική και ανάλυση δεδομένων για τη βελτιστοποίηση της παραγωγής.
Η Ευρώπη, με τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα στη μηχανολογία, τη βιωσιμότητα και το ρυθμιστικό πλαίσιο, διαθέτει τα εφόδια να ανταγωνιστεί διεθνώς σε αυτόν τον τομέα, υπό την προϋπόθεση ότι θα επενδύσει ανάλογα.
Η ιδέα ότι η Ευρώπη βιώνει υπαρξιακή αποβιομηχάνιση δεν τεκμηριώνεται από τα διαθέσιμα στοιχεία ή τις προβλέψεις των ειδικών.
Αντιθέτως, αυτό που παρατηρείται είναι μια δομική εξέλιξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας — μια μετατόπιση από τον όγκο στην αξία, από το ανθρακικό στο πράσινο, από το διάσπαρτο στο στρατηγικά συγκεντρωμένο μοντέλο παραγωγής.
Ο μετασχηματισμός αυτός δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, στρατηγικό συντονισμό και κοινωνική στήριξη για τη διαχείριση των εργασιακών μεταβάσεων και των περιφερειακών ανισοτήτων που συνεπάγεται.
Παράλληλα, όμως, προσφέρει μια ιστορική ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της ευρωπαϊκής βιομηχανίας του 21ου αιώνα: καινοτόμα, βιώσιμη, ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αντί η Ευρώπη να θρηνεί για μια υποτιθέμενη παρακμή, καλείται να αγκαλιάσει τη δυναμική της βιομηχανικής αναγέννησης. Το ζητούμενο δεν είναι η αναβίωση της παλιάς οικονομίας, αλλά η οικοδόμηση των θεμελίων της νέας — καθαρότερης, εξυπνότερης και πιο ανθεκτικής.
Σύμφωνα με το Oil Price, η Γερμανία για παράδειγμα, άλλοτε πρότυπο βιομηχανικής ισχύος, καταγράφει μεγάλη απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας στον τομέα.
Οι ενεργοβόροι κλάδοι – όπως ο χάλυβας, τα χημικά και τα βασικά υλικά – φαίνεται να συρρικνώνονται υπό την πίεση των αυξημένων τιμών και του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
Ωστόσο, μια βαθύτερη ανάλυση των στοιχείων και των εκτιμήσεων των ειδικών αποκαλύπτει μια πιο σύνθετη και, τελικά, πιο αισιόδοξη εικόνα, που μπορεί να εκπλήσσει αρκετούς.
Αυτό που προκύπτει, είναι ότι η Ευρώπη δεν βιώνει καθολική κατάρρευση της βιομηχανικής της βάσης, αλλά μια δομική αναδιάρθρωση – μια στρατηγική αναπροσαρμογή στις νέες παγκόσμιες ισορροπίες, στις τεχνολογικές εξελίξεις και στις επιταγές της βιωσιμότητας.
Κυκλική ή δομική μεταβολή;
Η Oxford Economics υπογραμμίζει ότι μεγάλο μέρος της φερόμενης «αποβιομηχάνισης» είναι στην πραγματικότητα κυκλικής φύσης, αντανακλώντας τις επιπτώσεις του COVID-19, της ενεργειακής κρίσης που πυροδότησε η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και των διαταραχών στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες.
Η παραγωγή αυξήθηκε σημαντικά το 2021 και το 2022, πριν επιβραδυνθεί και πάλι λόγω πληθωριστικών πιέσεων και περιοριστικής νομισματικής πολιτικής.
Σύμφωνα με την Oxford Economics, η συνολική προστιθέμενη αξία της ευρωπαϊκής βιομηχανίας δεν προβλέπεται να καταρρεύσει τις επόμενες δεκαετίες.
Η σχετική της συμμετοχή στην παγκόσμια βιομηχανική παραγωγή μπορεί να μειωθεί, κυρίως λόγω της ανόδου της Ασίας, αλλά η απόλυτη βιομηχανική της ισχύς θα παραμείνει σταθερή – ιδίως στους τομείς υψηλής τεχνολογίας και προστιθέμενης αξίας.
Αξία εναντίον όγκου
Ανάλογη είναι η εκτίμηση της συμβουλευτικής Roland Berger, η οποία τονίζει ότι η ευρωπαϊκή βιομηχανία δεν συρρικνώνεται ως προς την ουσία, όμως μετασχηματίζεται.
Σύμφωνα με έκθεσή της για το 2023, το ποσοστό συμμετοχής της μεταποίησης στο ΑΕΠ της ΕΕ έχει μειωθεί από περίπου 20% το 1995 στο 16,5% σήμερα — κυρίως λόγω της σχετικής ανόδου του τομέα των υπηρεσιών.
Ωστόσο, η βιομηχανία εξακολουθεί να ευθύνεται για το 60% των εξαγωγών της ΕΕ και πάνω από το 50% των επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα σε Έρευνα & Ανάπτυξη. Σημαντική δυναμική παρουσιάζει η πράσινη και υψηλής τεχνολογίας μεταποίηση, με αιχμή τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την αυτοματοποίηση και τις πολιτικές απανθρακοποίησης.
Η Γερμανία, παρά το αυξημένο ενεργειακό κόστος, συνεχίζει να ηγείται στην προηγμένη μηχανολογία και την αυτοκινητοβιομηχανία. Παράλληλα, χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Τσεχία ενσωματώνονται όλο και πιο στενά στις αλυσίδες αξίας της ΕΕ, ιδίως στην παραγωγή ηλεκτρικών οχημάτων και ηλεκτρονικών συστημάτων.
Ανομοιογενείς τάσεις εντός ΕΕ
Αυτό που παρατηρείται δεν είναι μια γενικευμένη παρακμή, αλλά μια γεωγραφική και τομεακή ανακατανομή της βιομηχανικής δραστηριότητας στην Ευρώπη.
Το Ινστιτούτο Βιέννης για Διεθνείς Οικονομικές Μελέτες (wiiw) καταγράφει ότι η ενσωμάτωση στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας έχει αποφέρει οφέλη σε αρκετές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, λόγω γεωγραφικής εγγύτητας και ανταγωνιστικού εργατικού κόστους.
Αντίθετα, περιφέρειες λιγότερο ενσωματωμένες ή εξαρτημένες από φθίνοντες κλάδους αντιμετωπίζουν προκλήσεις.
Αυτές οι διαφοροποιήσεις καθιστούν αναγκαία μια πιο στοχευμένη βιομηχανική πολιτική.
Η υπεραπλουστευμένη αφήγηση περί αποβιομηχάνισης δεν αντανακλά την πρόοδο που σημειώνεται σε τομείς όπως το πράσινο υδρογόνο, οι μπαταρίες και η βιοτεχνολογία – δραστηριότητες που απαιτούν υψηλή εξειδίκευση, κεφαλαιουχικό βάθος και τεχνολογική καινοτομία.
Η σημασία της πολιτικής βούλησης
Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν μένουν αδρανείς. Η Βιομηχανική Πράσινη Συμφωνία (Green Deal Industrial Plan), ο Κανονισμός για τη Βιομηχανία Μηδενικού Άνθρακα (Net-Zero Industry Act) και ποικίλες εθνικές πρωτοβουλίες έχουν ως στόχο την ενίσχυση της παραγωγής καθαρών τεχνολογιών, τη μείωση στρατηγικών εξαρτήσεων και τη δημιουργία καινοτομικών οικοσυστημάτων.
Αν και βρίσκονται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, αυτές οι πολιτικές αντανακλούν την αναγνώριση ότι το μέλλον της ευρωπαϊκής βιομηχανίας δεν έγκειται στη διατήρηση του παρελθόντος, αλλά στη διαμόρφωση της επόμενης βιομηχανικής εποχής.
Επιπλέον, η ενεργειακή κρίση που πυροδοτήθηκε από τις γεωπολιτικές εντάσεις επιτάχυνε την ώθηση προς την ενεργειακή αποδοτικότητα και την τοπικοποίηση των εφοδιαστικών αλυσίδων — μια επώδυνη, αλλά εν δυνάμει μετασχηματιστική εξέλιξη.
Οι επιχειρήσεις επενδύουν πλέον σε ηλεκτροκίνηση, ενσωμάτωση των ΑΠΕ και κυκλικά μοντέλα παραγωγής, κάτι που θα μπορούσε να καταστήσει τη βιομηχανία της Ευρώπης πιο ανθεκτική μακροπρόθεσμα.
Από την ποσότητα στην ποιότητα
Ο μετασχηματισμός αυτός απαιτεί και μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο μετράμε τη «βιομηχανική υγεία».
Παραδοσιακοί δείκτες όπως ο αριθμός εργαζομένων σε εργοστάσια ή οι ακατέργαστοι όγκοι παραγωγής δεν αποτυπώνουν την αυξανόμενη πολυπλοκότητα, ακρίβεια και γνώση που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη μεταποίηση.
Ένα και μόνο υπερσύγχρονο εργοστάσιο κατασκευής ημιαγωγών μπορεί να προσφέρει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από δεκάδες χαμηλής τεχνολογίας μονάδες.
Η μετάβαση αυτή ευθυγραμμίζεται με παγκόσμιες τάσεις. Οι ανεπτυγμένες οικονομίες βασίζονται όλο και περισσότερο στη «έξυπνη μεταποίηση», αξιοποιώντας τεχνητή νοημοσύνη, ρομποτική και ανάλυση δεδομένων για τη βελτιστοποίηση της παραγωγής.
Η Ευρώπη, με τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα στη μηχανολογία, τη βιωσιμότητα και το ρυθμιστικό πλαίσιο, διαθέτει τα εφόδια να ανταγωνιστεί διεθνώς σε αυτόν τον τομέα, υπό την προϋπόθεση ότι θα επενδύσει ανάλογα.
Η ιδέα ότι η Ευρώπη βιώνει υπαρξιακή αποβιομηχάνιση δεν τεκμηριώνεται από τα διαθέσιμα στοιχεία ή τις προβλέψεις των ειδικών.
Αντιθέτως, αυτό που παρατηρείται είναι μια δομική εξέλιξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας — μια μετατόπιση από τον όγκο στην αξία, από το ανθρακικό στο πράσινο, από το διάσπαρτο στο στρατηγικά συγκεντρωμένο μοντέλο παραγωγής.
Ο μετασχηματισμός αυτός δεν είναι χωρίς προκλήσεις. Απαιτεί σημαντικές επενδύσεις, στρατηγικό συντονισμό και κοινωνική στήριξη για τη διαχείριση των εργασιακών μεταβάσεων και των περιφερειακών ανισοτήτων που συνεπάγεται.
Παράλληλα, όμως, προσφέρει μια ιστορική ευκαιρία επαναπροσδιορισμού της ευρωπαϊκής βιομηχανίας του 21ου αιώνα: καινοτόμα, βιώσιμη, ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αντί η Ευρώπη να θρηνεί για μια υποτιθέμενη παρακμή, καλείται να αγκαλιάσει τη δυναμική της βιομηχανικής αναγέννησης. Το ζητούμενο δεν είναι η αναβίωση της παλιάς οικονομίας, αλλά η οικοδόμηση των θεμελίων της νέας — καθαρότερης, εξυπνότερης και πιο ανθεκτικής.
www.worldenergynews.gr
