Νέα στρατηγική για την Ευρώπη - Παγκόσμια καθαρή βιομηχανική δύναμη με στοχευμένη ενεργειακή διπλωματία

Τη στόχευση της Ευρώπης να αποτελέσει τον παγκόσμιο κόμβο της καθαρής βιομηχανικής επανάστασης, περιγράφει η χθεσινή ανακοίνωση της Κομισιόν με τίτλο «EU Global Climate and Energy Vision: Securing Europe’s Competitive Role in World Markets and Accelerating the Clean Transition».

Πρόκειται για μια Κοινή Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ύπατου Εκπροσώπου Εξωτερικών Σχέσεων και Ασφάλειας  που καθορίζει το νέο διεθνές στρατηγικό όραμα της ΕΕ για την παγκόσμια ενεργειακή και κλιματική διπλωματία.    Το όραμα αυτό προσθέτει μια εξωτερική διάσταση στη Συμφωνία Καθαρής Βιομηχανίας και θέτει μια νέα στρατηγική για την ενίσχυση των υφιστάμενων συνεργασιών και τη δημιουργία νέων, αμοιβαία επωφελών. Για να αξιοποιήσει πλήρως τα οφέλη της καθαρής μετάβασης, η ΕΕ πρέπει να είναι η βιομηχανική δύναμη που παρέχει καθαρή τεχνολογία και λύσεις προσαρμογής σε χώρες σε όλο τον κόσμο και να δημιουργήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες για τη δική της βιομηχανία καθαρής τεχνολογίας.

Στο επόμενο στάδιο, η ΕΕ θα προωθήσει:

• Industrial Accelerator Act, για αγορές καθαρών προϊόντων,
• Battery Booster Package, για το ευρωπαϊκό οικοσύστημα μπαταριών,
• και Affordable Energy Action Plan, για μείωση του κόστους ενέργειας.

Και τονίζεται ότι η ενεργειακή μετάβαση συνδέεται και με την κλιματική ασφάλεια: η ΕΕ θα ενσωματώσει τη διάσταση «κλίμα-ειρήνη-ασφάλεια» στην εξωτερική της πολιτική, αναγνωρίζοντας ότι η κλιματική κρίση επηρεάζει γεωστρατηγικά ισορροπίες (π.χ. Αρκτική, Σαχέλ, Ουκρανία).

Παγκοσμιοποίηση του πράσινου μετασχηματισμού

Η ανακοίνωση τοποθετεί την Ευρώπη σε ένα περιβάλλον έντονων γεωπολιτικών και οικονομικών μεταβολών: αυξανόμενες διεθνείς εντάσεις, διαταραχές στις αλυσίδες αξίας και επιτάχυνση της κλιματικής κρίσης. Η ΕΕ καλείται να διασφαλίσει τον ρόλο της ως παγκόσμιου ηγέτη στη βιώσιμη μετάβαση, αξιοποιώντας την τεχνολογική και βιομηχανική της υπεροχή.

Η Καθαρή Βιομηχανική Συμφωνία (Clean Industrial Deal) αποτελεί το εργαλείο αυτής της στρατηγικής: ένα ευρωπαϊκό σχέδιο που στοχεύει στην παγκοσμιοποίηση του πράσινου μετασχηματισμού, τη διασφάλιση ενεργειακής ασφάλειας και την οικοδόμηση ανθεκτικής οικονομίας χαμηλών εκπομπών. Η Ευρώπη, υπογραμμίζει η Επιτροπή, πρέπει να μετατρέψει τη μετάβαση σε μοχλό ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας.

Δέκα χρόνια μετά τη Συμφωνία των Παρισίων, η ΕΕ παραμένει ο μεγαλύτερος χρηματοδότης παγκόσμιας κλιματικής δράσης, έχοντας μειώσει τις εκπομπές της κατά 37% (αντιπροσωπεύει μόλις το 6% των παγκόσμιων εκπομπών). Όμως, άλλες δυνάμεις –κυρίως Κίνα, ΗΠΑ και Ινδία– συνεχίζουν να αυξάνουν τις εκπομπές τους, επιτείνοντας την ανάγκη ενεργούς διπλωματίας και πολυμερούς συνεργασίας.

Προστασία και ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας

Η ΕΕ προτάσσει την ανάγκη να ενισχύσει τη βιομηχανία της και θέτει στόχο παραγωγής του 15% των παγκόσμιων καθαρών τεχνολογιών (Net Zero Industry Act). Σημειώνει ότι παρότι η Ευρώπη υπήρξε πρωτοπόρος στην έρευνα και καινοτομία, ο τομέας ηγεμονεύεται πλέον από την Κίνα, που παράγει το 90% των φωτοβολταϊκών, 80% των ανεμογεννητριών και 70% των ηλεκτρικών οχημάτων.

Η ανακοίνωση επισημαίνει ότι η Κίνα εφαρμόζει κρατικά επιδοτούμενη βιομηχανική πολιτική με υπερπαραγωγή, προκαλώντας στρεβλώσεις στην αγορά. Η Ευρώπη πρέπει να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή και να διασφαλίσει δίκαιο ανταγωνισμό.

Ταυτόχρονα, η ανάπτυξη της καθαρής ενέργειας σε αναπτυσσόμενες περιοχές –όπως η Αφρική και η Λατινική Αμερική– δείχνει τη διεύρυνση της πράσινης αγοράς, αλλά και τις ανισότητες πρόσβασης: η Αφρική διαθέτει το 60% του παγκόσμιου ηλιακού δυναμικού, αλλά προσελκύει μόλις 2% των επενδύσεων.

Η ΕΕ προτείνει στοχευμένη ενεργειακή και κλιματική διπλωματία, με επενδυτικά και ρυθμιστικά εργαλεία που μειώνουν τον κίνδυνο και κινητοποιούν κεφάλαια.

Στόχος της είναι να παράγει  το 15% της παγκόσμιας παραγωγής καθαρών τεχνολογιών  καθώς η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να εξάγει περισσότερες λύσεις καθαρής τεχνολογίας σε χώρες που αναζητούν εναλλακτικές λύσεις. Ενώ η ευρωπαϊκή αγορά καθαρών τεχνολογιών αναμένεται να αυξηθεί στα 375 δισεκατομμύρια ευρώ το 2035,  ταυτόχρονα πρέπει  να καρπωθεί τα οφέλη από τη διείσδυση των καθαρών τεχνολογιών στις αναπτυσσόμενες αγορές και σε ολόκληρο τον κόσμο.

Κι αυτό γιατί μπορεί την περίοδο 2015-2023 το 95% της αύξησης των κεφαλαιουχικών δαπανών για καθαρή ενέργεια να πραγματοποιήθηκε σε προηγμένες αγορές και στην Κίνα, τώρα όμως η καθαρή μετάβαση εξαπλώνεται παγκοσμίως. Στην Αφρική, οι εισαγωγές ηλιακών πάνελ αυξήθηκαν κατά 60% μεταξύ Ιουνίου 2024 και 2025 σε 15 GW, με 25 χώρες να εισάγουν πάνω από 100 MW η καθεμία (12). Η αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων γνωρίζει άνθηση, με τις πωλήσεις σε αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες στην Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική να αυξάνονται κατά 60% το 2024 (13). Για παράδειγμα, το 60% των νέων αυτοκινήτων που πωλήθηκαν στην Αιθιοπία ήταν ηλεκτρικά οχήματα με μπαταρία το 2024, αφού η χώρα απαγόρευσε τις εισαγωγές κινητήρων εσωτερικής καύσης (14). Το 65% της ηλεκτρικής ενέργειας που παρήχθη στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική το 2024 προήλθε από καθαρές πηγές (15). Η παγκόσμια αγορά μπαταριών αναμένεται να διπλασιαστεί τα επόμενα πέντε χρόνια και η αγορά ανεμογεννητριών αυξάνεται κατά πάνω από 10% ετησίως. Αυτές οι παγκόσμιες αλλαγές δεν αφορούν μόνο τη δράση για το κλίμα, αλλά και τη βιώσιμη ανάπτυξη, την αντικατάσταση των ακριβών εισαγωγών ορυκτών καυσίμων με οικονομικά προσιτές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.   

Οι καταναλωτές εξοικονόμησαν 100 δισ. ευρώ χάρη στις ΑΠΕ

Οι επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια ανήλθαν σε 335 δισ. ευρώ το 2025, δημιουργώντας 1,8 εκατ. νέες θέσεις εργασίας. Παράλληλα, 60 στρατηγικά έργα υλοποιούνται στο πλαίσιο του Critical Raw Materials Act, ενισχύοντας την αυτάρκεια σε κρίσιμες πρώτες ύλες.

Η Ευρώπη έχει επιτύχει συνδυασμό ανάπτυξης και μείωσης εκπομπών:

• 47% της ηλεκτροπαραγωγής το 2024 προήλθε από ΑΠΕ.
• Η τελική κατανάλωση ενέργειας μειώθηκε κατά 5,7% (2021–2023).
• Οι καταναλωτές εξοικονόμησαν 100 δισ. ευρώ χάρη στην αύξηση φωτοβολταϊκών και αιολικών.

Το REPowerEU επιτάχυνε την απεξάρτηση από τα ρωσικά καύσιμα, ενώ οι κυρώσεις στη Ρωσία οδήγησαν σε διαφοροποίηση προμηθευτών και αύξηση επενδύσεων σε ανανεώσιμες πηγές. Ο μηχανισμός ETS συνέβαλε στη μείωση εκπομπών κατά 50% στον βιομηχανικό και ενεργειακό τομέα από το 2005, ενώ το CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism) αποτρέπει τη διαρροή άνθρακα.

Η ψηφιοποίηση θεωρείται καθοριστικός καταλύτης: τεχνολογίες όπως AI, blockchain και digital twins θα βελτιώσουν την αποδοτικότητα και τη διαφάνεια σε παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.

  Στρατηγική συνεργασία με διεθνείς εταίρους

Α. Οικονομικές και εμπορικές συνεργασίες

Η ΕΕ θέλει να μετατρέψει το εμπόριο σε εργαλείο καθαρής ανάπτυξης.
Μέσω Clean Trade and Investment Partnerships και Global Gateway, θα υποστηρίξει έργα όπως ανανεώσιμα πάρκα, βιομηχανικές εγκαταστάσεις και έρευνα στις χώρες-εταίρους.
Θα δημιουργηθεί EU External Clean Transition Business Council και Ειδικός Συντονιστής για την Παγκόσμια Καθαρή Μετάβαση, για να κατευθύνουν επενδύσεις και συνεργασίες.

Η ΕΕ διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο εμπορικών συμφωνιών στον κόσμο (με 76 χώρες), που περιλαμβάνουν κεφάλαια για ενέργεια, πρώτες ύλες και βιώσιμη ανάπτυξη. Ειδικές συμφωνίες βρίσκονται σε εξέλιξη με Νότια Αφρική, Mercosur, Μεξικό, Ινδονησία, Αυστραλία και Ινδία.

Β. Ενίσχυση του πολυμερούς συστήματος

Η ΕΕ δηλώνει αφοσίωση σε έναν κανόνες-βασισμένο πολυμερή κόσμο.
Στόχος της είναι η εφαρμογή των δεσμεύσεων της Συμφωνίας των Παρισίων και των αποφάσεων της Παγκόσμιας Απογραφής (Global Stocktake).
Σε συνεργασία με G7, G20, IEA, IRENA, UNFCCC, θα επιδιώξει την τριπλασίαση της παγκόσμιας εγκατεστημένης ισχύος ΑΠΕ και τον διπλασιασμό της ενεργειακής αποδοτικότητας έως το 2030.

Η ΕΕ ηγείται διεθνών πρωτοβουλιών όπως:

• Global Methane Pledge (μείωση μεθανίου),
• Beyond Oil and Gas Alliance,
• Powering Past Coal Alliance,
• και International Solar Alliance.

Η Ένωση δεσμεύεται επίσης να ενισχύσει τη σύνδεση κλίματος-ασφάλειας, αναγνωρίζοντας ότι η κλιματική αστάθεια τροφοδοτεί συγκρούσεις.

Γ. Ρυθμιστική και πολιτική συνεργασία

Η ΕΕ προωθεί ρυθμιστική σύγκλιση με τρίτες χώρες, ώστε να διαμορφωθούν συμβατά πλαίσια για βιομηχανία, ενέργεια, εκπομπές και προσαρμογή.
Στοχεύει στη διάδοση μηχανισμών τιμολόγησης άνθρακα (ETS) και θα παρέχει τεχνική βοήθεια μέσω του TAIEX.

Η ανταλλαγή τεχνογνωσίας για carbon pricing (ETS, CBAM) θεωρείται κρίσιμη, καθώς 80 δικαιοδοσίες έχουν πλέον τέτοιους μηχανισμούς (έναντι 40 το 2015).

Η ΕΕ θα προωθήσει επίσης διεθνή πρότυπα για χαμηλό-άνθρακα προϊόντα, δημιουργώντας ευκαιρίες εξαγωγών και προσέλκυσης επενδύσεων.

  Στοχευμένες συνεργασίες ανά περιφέρεια

Η ΕΕ προγραμματίζει tailor-made δράσεις ανά περιοχή:

• Κίνα: συνεργασία σε carbon pricing και μεθάνιο, αλλά και εμπορική άμυνα απέναντι σε κρατικά επιδοτούμενη υπερπαραγωγή.
• ΗΠΑ: εταίρος σε καθαρές τεχνολογίες, παρά τις διαφορές σε πολιτικές εκπομπών.
• Ινδία: στρατηγική συνεργασία για καθαρή ενέργεια και ανθεκτικότητα.
• Ουκρανία & Μολδαβία: βραχυπρόθεσμη στήριξη ενεργειακών αναγκών, μακροπρόθεσμη επένδυση σε ΑΠΕ.
• Μεσόγειος: ανάπτυξη του T-MED Initiative για διασυνοριακά έργα (GREGY, ELMED, Great Sea Interconnector).
• Αφρική, Ασία, Λ. Αμερική: διάδοση τιμολόγησης άνθρακα, ανάπτυξη ΑΠΕ και πράσινων επενδύσεων μέσω συνόδων ΕΕ–AU, ΕΕ–ASEAN, ΕΕ–CELAC.

  Διεθνής χρηματοδότηση της καθαρής ανάπτυξης

Η επιτυχία της μετάβασης εξαρτάται από την κινητοποίηση τεράστιων κεφαλαίων:

• Το νέο παγκόσμιο στόχο (NCQG) θέτει 300 δισ. δολάρια ετησίως έως το 2035, με ηγετικό ρόλο των ανεπτυγμένων χωρών.
• Η ΕΕ, ως μεγαλύτερος συνεισφέρων κλιματικής χρηματοδότησης, θα αξιοποιήσει τα εργαλεία Global Gateway και Global Europe.

Το Global Gateway στοχεύει σε 300 δισ. ευρώ επενδύσεων έως το 2027, ενώ το Global Europe (2028–2034) θα διαθέσει 200 δισ. ευρώ, με 30% για δράσεις κλίματος.

Οι δράσεις περιλαμβάνουν:

• έργα σε Αφρική, Καραϊβική, Κεντρική Ασία, Ινδία και Λ. Αμερική,
• ανάπτυξη πράσινων ομολόγων (Global Green Bond Initiative),
• και μεταρρυθμίσεις διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων (EIB, Παγκόσμια Τράπεζα, MDBs) για εστίαση στην πράσινη μετάβαση.

Ειδική μέριμνα δίνεται σε ευάλωτα κράτη και μικρά νησιωτικά έθνη, με επενδύσεις σε προσαρμογή και ανθεκτικότητα.

  Τα 10 «Κλειδιά Δράσης» της νέας στρατηγικής

• Διατήρηση πολιτικής ορμής μέσω πολυμερών και διμερών πλαισίων για εφαρμογή της Συμφωνίας των Παρισίων και επίτευξη των στόχων 2030.
• Στήριξη ευρωπαϊκών επιχειρήσεων καθαρής τεχνολογίας με διεθνή φόρα, συμβούλια και αποστολές.
• Σύνδεση επενδύσεων με το Global Gateway και ανάπτυξη μηχανισμών απομείωσης ρίσκου.
• Αξιοποίηση του Global Europe για ενίσχυση της ζήτησης ευρωπαϊκών καθαρών προϊόντων.
• Επέκταση εμπορικών και επενδυτικών συμφωνιών και ανάπτυξη διεθνών προτύπων χαμηλού άνθρακα.
• Τριγωνική συνεργασία ΕΕ–προηγμένων–αναπτυσσόμενων χωρών για έργα καθαρής μετάβασης.
• Ενίσχυση ρυθμιστικής συνεργασίας και τεχνικής υποστήριξης μέσω TAIEX.
• Μεταρρύθμιση διεθνών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και ανάπτυξη καινοτόμων πηγών κλιματικής χρηματοδότησης.
• Επενδύσεις σε ανθεκτικότητα και προσαρμογή, ειδικά σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες και νησιωτικά κράτη.
• Ενσωμάτωση της κλιματικής ασφάλειας στις διεθνείς σχέσεις και καταπολέμηση παραπληροφόρησης.

Ένας κόσμος σε μετάβαση

Από το 2015 έως το 2025, η παγκόσμια ενεργειακή εικόνα έχει μεταμορφωθεί:

• Για κάθε 1 ευρώ επένδυσης σε ορυκτά καύσιμα, 2 ευρώ επενδύονται πλέον σε καθαρές τεχνολογίες.
• Η παγκόσμια εγκατεστημένη ισχύς ΑΠΕ έχει αυξηθεί κατά 140% (4.443 GW το 2024).
• Οι τιμές ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ έχουν πέσει κάτω από το κόστος των ορυκτών καυσίμων.
• Οι θέσεις εργασίας στις καθαρές τεχνολογίες ανέρχονται σε 36,3 εκατομμύρια παγκοσμίως, με αύξηση 21% από το 2019.

Η παγκόσμια οικονομία αρχίζει να αποσυνδέεται από τις εκπομπές: το 2023 το παγκόσμιο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3%, ενώ οι εκπομπές μόλις κατά 0,8%. Στην ΕΕ, από το 1990 έως το 2023, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 68%, ενώ οι εκπομπές μειώθηκαν κατά 37%.

Η μετάβαση δεν είναι πλέον ερώτημα «αν», αλλά «πόσο γρήγορα και από ποιους» θα υλοποιηθεί. Ωστόσο, για να περιοριστεί η υπερθέρμανση στον 1,5°C, απαιτείται μείωση εκπομπών κατά 43% έως το 2030 και 60% έως το 2035 σε σχέση με το 2019 — στόχος που προϋποθέτει επιτάχυνση της απολιγνιτοποίησης, ανάπτυξη ΑΠΕ, ενεργειακή αποδοτικότητα, κυκλική οικονομία και μείωση μεθανίου.

Καταπολέμηση παραπληροφόρησης

Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι εχθρικοί δρώντες χρησιμοποιούν παραπληροφόρηση για να υπονομεύσουν τις πολιτικές καθαρής ενέργειας της ΕΕ, ιδίως με αφηγήματα κατά των ΑΠΕ ή των κυρώσεων στη Ρωσία.
Η ΕΕ θα ενισχύσει την αντιμετώπιση των “FIMI” (Foreign Information Manipulation and Interference), επενδύοντας σε έρευνα, fact-checking, και εκπαίδευση διπλωματών ώστε να αντικρούουν ψευδείς ισχυρισμούς.

www.worldenergynews.gr