Υπήρχαν βάσιμοι λόγοι για τους οποίους ορισμένα μέλη της ΕΕ επέμεναν ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της «τρόικας» που επέβλεπε τα εθνικά προγράμματα διάσωσης κατά τη διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης. Δεν εκτιμούσαν μόνο την εμπειρογνωμοσύνη του ΔΝΤ στην υποστήριξη χωρών που είχαν χάσει την πρόσβαση στις αγορές ομολόγων για να επαναφέρουν τα δημόσια οικονομικά τους σε βιώσιμη βάση. Ήταν πάνω απ' όλα η ανεξαρτησία του ΔΝΤ, που σήμαινε ότι, σε αντίθεση με τους θεσμούς της ΕΕ, ήταν λιγότερο πιθανό να υποκύψει σε πολιτικές πιέσεις για να αποφύγει να πει άβολες αλήθειες.
Μετά την κρίση η ανάπτυξη;
Σε μεγάλο βαθμό, χάρη στις οδηγίες του ΔΝΤ, αυτές οι χώρες που βρίσκονται σε κρίση συγκαταλέγονται μεταξύ των χωρών με τις καλύτερες επιδόσεις στην Ευρώπη σήμερα. Υπό πίεση, η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία προέβησαν σε επώδυνες μεταρρυθμίσεις του δημόσιου τομέα τους για να θέσουν τα οικονομικά τους σε μακροπρόθεσμη βιώσιμη βάση. Ως προϋπόθεση για το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης, η Ελλάδα, για παράδειγμα, υποχρεώθηκε να μεταρρυθμίσει ένα εκτός ελέγχου συνταξιοδοτικό σύστημα που πριν από την κρίση πλήρωνε σχεδόν το ένα τέταρτο του ΑΕΠ κάθε χρόνο - το ένα τρίτο του οποίου πήγαινε σε άτομα κάτω των 65 ετών. Ο φόβος της ταπείνωσης μιας διάσωσης από το ΔΝΤ ήταν αρκετός για να οδηγήσει ορισμένες χώρες, όπως η Ισπανία, να προβούν οι ίδιες σε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις.
Η ευρωζώνη μπορεί να μην αντιμετωπίζει άμεση κρίση, αλλά οι γνώσεις του ΔΝΤ είναι αναμφισβήτητα απαραίτητες σήμερα πιο επειγόντως από ποτέ. Όχι μόνο τα επίπεδα χρέους της Ευρώπης είναι πλέον πολύ υψηλότερα από ό,τι ήταν το 2010, αλλά και οι προσπάθειες της ίδιας της ΕΕ να διασφαλίσει τη δημοσιονομική πειθαρχία έχουν αποδειχθεί αδύναμες. Το πιο σημαντικό είναι ότι η δημιουργία νέων μηχανισμών έκτακτης ανάγκης αγοράς ομολόγων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα - που έχουν σχεδιαστεί για να αποτρέψουν την επανάληψη της τελευταίας κρίσης - μπορεί να καταστέλλει τα σήματα των τιμών της αγοράς με τη μορφή υψηλότερων αποδόσεων ομολόγων που χρησιμεύουν ως προειδοποιητικό σημάδι για τις κυβερνήσεις ότι το χρέος μιας χώρας κινδυνεύει να καταστεί μη βιώσιμο.
Απαιτούνται δύσκολες αποφάσεις
Γι' αυτό η τελευταία προειδοποίηση του ΔΝΤ σχετικά με τις δύσκολες αποφάσεις που απαιτούνται για να τεθούν τα ευρωπαϊκά χρέη σε σταθερή βάση θα πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη. Η προειδοποίηση περιλαμβανόταν σε έκθεση που δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα με τίτλο "Πώς μπορεί η Ευρώπη να πληρώσει για πράγματα που δεν μπορεί να αντέξει οικονομικά;". Σε αυτήν, το ΔΝΤ σημείωσε ότι, αντιμέτωπο με πιέσεις να δαπανήσει περισσότερα για την άμυνα, την υγεία, τις συντάξεις και το κλίμα, ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ για τη μέση ευρωπαϊκή χώρα βρίσκεται σε πορεία υπερδιπλασιασμού στο 155% σε σταθμισμένη βάση του ΑΕΠ. Αυτό θα μπορούσε να φτάσει στο απίστευτο 190% εάν η αύξηση του χρέους οδηγήσει σε βραδύτερη ανάπτυξη και υψηλότερα επιτόκια. Αυτό είναι σαφώς μη βιώσιμο.
Δύσκολες προβλέψεις για τα επίπεδα χρέους
Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχουν ενέργειες που μπορούν να λάβουν οι κυβερνήσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για να μειώσουν αυτήν την πορεία του χρέους ενισχύοντας την ανάπτυξη. Για παράδειγμα, το ΔΝΤ υπολογίζει ότι η μεταρρύθμιση των εθνικών αγορών εργασίας, η μείωση της γραφειοκρατίας και η βελτίωση της λειτουργίας των κεφαλαιαγορών θα μπορούσαν να ενισχύσουν το ΑΕΠ έως και πέντε ποσοστιαίες μονάδες στις προηγμένες οικονομίες. Ταυτόχρονα, οι μεταρρυθμίσεις σε ολόκληρη την ΕΕ για την άρση των εσωτερικών εμποδίων στο εμπόριο σε τομείς όπως η ενέργεια και οι χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες, και η χρήση κοινού δανεισμού για επενδύσεις σε πανευρωπαϊκή άμυνα, ενεργειακά δίκτυα και έρευνα - όπως συνέστησαν οι πρώην Ιταλοί πρωθυπουργοί Mario Draghi και Enrico Letta - θα μπορούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ κατά τρεις επιπλέον ποσοστιαίες μονάδες.
Τα κακά νέα είναι ότι αυτό θα άφηνε πολλές χώρες με επίπεδα χρέους πολύ πάνω από αυτό που το ΔΝΤ θεωρεί ασφαλές «επίπεδο αναφοράς» του 90% του ΑΕΠ έως το 2040. Ακόμα και μετά από μια φιλόδοξη σειρά μεταρρυθμίσεων, ο μέσος λόγος χρέους προς ΑΕΠ θα ήταν 105%. Μια μέτρια προσπάθεια θα τον μείωνε μόνο στο 115%. Αυτό θα άφηνε το ένα τέταρτο των ευρωπαϊκών χωρών να χρειαστεί να βρουν αυξήσεις φόρων και περικοπές δαπανών άνω του 1% του ΑΕΠ για πέντε χρόνια, ώστε να μειώσουν το χρέος στο επίπεδο αναφοράς. Για να το θέσουμε σε προοπτική, τα τελευταία 30 χρόνια, λίγες χώρες έχουν καταφέρει να διατηρήσουν μια τέτοια προσαρμογή για περισσότερα από τέσσερα χρόνια.
Η ζοφερή πρόγνωση του ΔΝΤ συμφωνεί με αυτά που λένε άλλοι αναλυτές. Η Goldman Sachs, για παράδειγμα, εκτιμά ότι η Γαλλία θα χρειαστεί να μειώσει το πρωτογενές έλλειμμά της πριν από τις πληρωμές τόκων από 4% του ΑΕΠ στο μηδέν, απλώς για να σταθεροποιήσει το χρέος της (το οποίο σήμερα ανέρχεται στο 113% του ΑΕΠ). Ούτε μπορούν οι ευρωπαϊκές χώρες να βασίζονται στις δαπάνες της γερμανικής κυβέρνησης για να βγάλουν τις οικονομίες τους από την παγίδα του χρέους. Πράγματι, ο υπερβολικός δανεισμός του Βερολίνου μόλις που θα βγάλει την οικονομία του από την ύφεση. Η Morgan Stanley εκτιμά ότι ακόμη και όταν ο πλήρης αντίκτυπος γίνει αισθητός τον επόμενο χρόνο, η γερμανική ανάπτυξη θα δυσκολευτεί να ξεπεράσει το 1%.
Χρειάζεται μια βιώσιμη βάση χρέους
Δεν είναι περίεργο που το ΔΝΤ προειδοποιεί ότι για να θέσουν τα χρέη τους σε βιώσιμη βάση, ορισμένες χώρες θα πρέπει να αντιμετωπίσουν το απόλυτο ταμπού: τον περιορισμό της κλίμακας και του πεδίου εφαρμογής του «ευρωπαϊκού μοντέλου». Στις περισσότερες χώρες, οι φόροι βρίσκονται ήδη στα όρια της δημόσιας αποδοχής και οι περαιτέρω αυξήσεις θα μπορούσαν να είναι αυτοκαταστροφικές όσον αφορά τον αντίκτυπο στην ανάπτυξη. Η απάντηση πρέπει να είναι οι μεταρρυθμίσεις στα υπερβολικά γενναιόδωρα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας. Εάν όλες οι χώρες της ΕΕ ευθυγραμμίσουν τις δαπάνες τους σε θέματα όπως η υγεία, οι συντάξεις και η εκπαίδευση με τον μέσο όρο των προηγμένων οικονομιών, αυτό από μόνο του θα μπορούσε να δημιουργήσει δημοσιονομική εξοικονόμηση σχεδόν 3% του ΑΕΠ, εκτιμά το ΔΝΤ. Φυσικά, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες το κατανοούν αυτό πολύ καλά. Η πρόκληση είναι να πειστούν οι ψηφοφόροι ελλείψει πιέσεων από την αγορά. Στη Βρετανία, η οποία δεν απολαμβάνει την προστασία της ΕΚΤ, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι ο δημοσιονομικός ρεαλισμός επιστρέφει στην εθνική συζήτηση ενόψει ενός κρίσιμου προϋπολογισμού στο τέλος του μήνα. Ο κίνδυνος για την ευρωζώνη είναι ότι αν οι κυβερνήσεις περιμένουν μέχρι οι αγορές ομολόγων να τις πιέσουν, μπορεί να είναι ήδη πολύ αργά.
www.worldenergynews.gr
