Ο Μιχάλης Α. Αγγελόπουλος είναι:Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Κίνησης Ελλάδας - Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΚΕΔΕ)
Τα τραγικά και επικίνδυνα για όλον τον πλανήτη γεγονότα που λαμβάνουν χώρα αυτές τις μέρες στην Ουκρανία, σηματοδοτούν μια εξαιρετικά κρίσιμη, υπαρξιακής διάστασης στιγμή για την Ευρώπη. Ευτυχώς, αυτή τη φορά η Ένωση, που, πάντως, επί σειρά ετών αρνήθηκε πεισματικά να δει κατάματα την πραγματικότητα όπως διαμορφωνόταν μπροστά στα μάτια της, αντέδρασε άμεσα.
Έστω και εξ ανάγκης, επιτέλους δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι βαρύνον γεωπολιτικό, στρατηγικό, αλλά και οικονομικό εκτόπισμα αποκτά μόνον όταν λειτουργεί ως πραγματική Ένωση, με δικές της προτεραιότητες και συνολικές ανάγκες. Και όχι όταν λειτουργεί αποσπασματικά, ως άβουλος δορυφόρος του ξένου παράγοντα και μπλεγμένη σε μια δαιδαλώδη γραφειοκρατία, επιρρεπή στο lobbying. Όχι όταν δεν προτάσσει -ίσως και ως προαπαιτούμενο- την κοινή πολιτιστική της αναφορά, σε ομόθυμα σεβαστές αξίες, αδιαμφισβήτητες κοινωνικές κατακτήσεις και θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αρχές, ως απαραίτητο ζητούμενο για την αταλάντευτη, όσο και απαραίτητη κοινωνική της συνοχή. Και σίγουρα όχι με τους θεσμούς της, ειδικά τους εκλεγμένους, να είναι αποδυναμωμένοι, όπως συμβαίνει εδώ και πολύ καιρό.
Εξαιτίας των πιο πάνω αγκυλώσεων, αλλά και κάποιων μονομερών εθνικών επιδιώξεων που, σε τόσο επικίνδυνο και ευμετάβλητο διεθνές περιβάλλον, φτάνουν να αποκτούν την έννοια της φτηνής σε ηθική αξία, αλλά πανάκριβης σε ουσιαστικές συνέπειες μικροπολιτικής, ζητήματα όπως η ενεργειακή αυτοτέλεια, η προστασία των συνόρων, ο Ευρωστρατός, η τεχνολογική πρωτοπορία, η επισιτιστική ασφάλεια, η αυτάρκεια σε πολύτιμες πρώτες ύλες, η κοινή εξωτερική πολιτική και πολλά άλλα, όλα έμειναν στάσιμα ή και αγνοήθηκαν στην πράξη, εδώ και σχεδόν 15 χρόνια.
Ουκρανία, πρώην Γιουγκοσλαβία, Κύπρος και η σημασία της Διάσκεψης
Η Συνεδρίαση της Ολομέλειας της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης, που ξεκίνησε την Παρασκευή μετά από μεγάλη καθυστέρηση λόγω Covid-19, αποκτά, έτσι, πολύ μεγαλύτερη σημασία. Είναι η πλέον κατάλληλη ευκαιρία όχι μόνο για απαραίτητη και εποικοδομητική αυτοκριτική, αλλά και για ευρύ, ανοιχτό, διαφανή και ειλικρινή διάλογο, καθώς φυσικά και γενναίες αποφάσεις.
Εδώ και πολλά χρόνια η δημοσιονομική πειθαρχία αναδείχθηκε σε εμμονική, αλλά και σχεδόν μοναδική επιδίωξη. Και η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη πληγώθηκε βαριά από τα μνημόνια, αλλά και τη στάση της Ε.Ε. στην κρίση του προσφυγικού / μεταναστευτικού. Ο κόσμος όμως δεν είναι μόνο οικονομικές συναλλαγές και το διεθνές γεωπολιτικό σκηνικό δεν αποτελείται μόνον από συνεπείς ή λιγότερο συνεπείς εμπορικούς εταίρους. Μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι η Ουκρανία του 2022 έχει ιστορικό προηγούμενο και το 1974, στην Κύπρο και τη δεκαετία του 1990, στην πρώην ενωμένη Γιουγκοσλαβία.
Και εάν τότε η διεύρυνση και η ολοκλήρωση ήταν ακόμη ζητούμενο ή έστω υπό εκτέλεση σχέδιο, σήμερα είναι, εν πολλοίς, πρακτικώς θέσφατο. Και η Ένωση εκτίθεται βαρύτατα στα μάτια των Ευρωπαίων πολιτών όταν για μία ακόμη φορά καταλαμβάνεται εξαπίνης από τα γεγονότα και αντιδρά έστω γρήγορα, αλλά πάντοτε εκ των υστέρων, χωρίς καλά μελετημένο από πριν σχέδιο για το πώς ακριβώς θα προστατεύσει τον πληθυσμό της από ευθείες -κυρίως οικονομικής δυσπραγίας- αλλά και ασύμμετρες απειλές, κάθε είδους.
Το έλλειμμα δημοκρατίας και η επιστροφή στις ιδρυτικές αξίες
Σε μια προσεκτική και όχι επιφανειακή ανάγνωση των πραγμάτων, αυτό που αναδεικνύεται απ’ όλα τα πιο πάνω είναι, στην ουσία, ένα έλλειμμα δημοκρατίας. Μια αδυναμία ή ίσως και σχετική απροθυμία ως τώρα της κορυφής της πυραμίδας να αφουγκραστεί, να εκτιμήσει σωστά και να ανταποκριθεί στα προβλήματα, τις αγωνίες και τα ζητούμενα της βάσης.
Όμως, τα γεγονότα έχουν ήδη ξεπεράσει και την πιο νοσηρή φαντασία και δεν επιτρέπουν άλλες αυταπάτες. Η ενεργειακή κρίση, η επισιτιστική ανασφάλεια, ακόμη και ο “ξεχασμένος” ως έννοια πληθωρισμός (!), που φέρνει φτώχεια και απελπισία στο μέσο πολίτη, είναι ήδη εδώ. Με ρεκόρ 25ετίας! Η Ευρώπη ζει στιγμές που δεν επιτρέπουν άλλες “μικροπολιτικές” όπως τις ορίσαμε πιο πάνω, ούτε βέβαια άλλες εμμονές και αφ’ υψηλού θεωρήσεις των πραγμάτων.
Ήδη από χθες έχει έλθει πλέον η ώρα αυτά τα αιτήματα της βάσης να ακουστούν δυνατά και να ληφθούν σοβαρά υπόψιν από μια Ευρώπη με αναβαθμισμένους, θωρακισμένους θεσμούς. Μια Ευρώπη που πραγματικά θα κάνει κεντρική προτεραιότητά της την υλοποίηση των οραματικών ιδρυτικών αξιών της. Τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ισότητα και την ισονομία και, βέβαια, την ειρήνη, την ασφάλεια και την ευημερία του συνόλου των πολιτών της.
Ο ρόλος των Δήμων και των Περιφερειών στην ανάδειξη της φωνής των πολιτών
Σ’ αυτό το πλαίσιο, πολύ κρίσιμο και αποφασιστικής σημασίας ζήτημα είναι να αναβαθμιστεί ο ρόλος που παίζουν στο σημερινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα οι Δήμοι και οι Περιφέρειες. Διότι είναι ακριβώς εκείνοι οι θεσμοί αιρετών που καλύτερα απ’ όλους μπορούν να καταγράψουν άμεσα, να ιεραρχήσουν αποτελεσματικά και να αναδείξουν επαρκώς τα πραγματικά και ουσιαστικά προβλήματα των Ευρωπαίων πολιτών. Κι αυτές οι αγωνίες, οι προβληματισμοί, αλλά και οι προσδοκίες ασφαλώς, είναι ώρα να μπουν ισότιμα στο τραπέζι όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, ως εξίσου σημαντικά ζητήματα με αυτά της υψηλής πολιτικής -την πράσινη μετάβαση, τη διεύρυνση, την ενοποίηση, αλλά, φυσικά και όλων όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω ως “παραλείψεις” της τελευταίας, τουλάχιστον, 10ετίας.
Η Ευρωπαϊκή Κίνηση, ένας θεσμός με ιστορία 73 ετών και τμήματα σε 41 χώρες, έχει ως αταλάντευτη στόχευση την ολοκλήρωση της Ένωσης και την καλυτέρευση της διακυβέρνησής της. Ενόψει της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης, στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη των Δήμων και των Περιφερειών (τη σύνοδο αιρετών εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης και διοργανώνεται κάθε δύο έτη με σκοπό τη συζήτηση των μελλοντικών προκλήσεων της ΕΕ) που φιλοξενήθηκε πριν από λίγες ημέρες στη Μασσαλία, η Ευρωπαϊκή Κίνηση (European Movement International) κατέθεσε συγκεκριμένες προτάσεις για την ποιοτική αναβάθμισή της, αλλά και για τη διεύρυνση των φορέων που θα συμμετέχουν σ' αυτήν. Οι περισσότερες υιοθετήθηκαν από τη Διάσκεψη της Μασσαλίας, όπως, στο σύνολό τους, συμπυκνώθηκαν σ΄ ένα, “Μανιφέστο”, εν τέλει, για την Ευρώπη.
Το “Μανιφέστο της Μασσαλίας”
Το κείμενο συμπερασμάτων της Μασσαλίας, αναφέρει μεταξύ άλλων:
* Τα θεμέλια της δημοκρατίας στην Ε,Ε, εδράζονται στις 240 Περιφέρειές της, στους 90.000 Δήμους της και σε πάνω από 1,2 εκατομμύρια αιρετούς πολιτικούς σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, που εκπροσωπούν 450 εκατομμύρια πολίτες.
* Η δημοκρατία είναι αποδεκτή εφόσον αντλεί τη νομιμοποίησή της από την εμπιστοσύνη των πολιτών και αποφέρει αποτελέσματα στο επίπεδο που βρίσκεται πλησιέστερα στους πολίτες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο διαπιστώνουμε την ανάγκη προώθησης ενός πρότυπου «Οίκου της Ευρωπαϊκής Δημοκρατίας”.
* Μια πιο δημοκρατική ΕΕ πρέπει να αντιμετωπίσει το υφιστάμενο έλλειμμα πολιτικής νομιμότητας και νομικής κατοχύρωσης και να καταστήσει τις περιφέρειες, τις επαρχίες, τις πόλεις, τις κωμοπόλεις και τα χωριά της αναπόσπαστο τμήμα των μηχανισμών λήψης αποφάσεων στο πλαίσιο των ισχυουσών διατάξεων της Συνθήκης ή ενόψει μελλοντικής τροποποίησής της.
* Ζητούμε συνεπώς να αναβαθμιστεί σταδιακά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή των Περιφερειών, πέραν της τρέχουσας συμβουλευτικής λειτουργίας της, ώστε να αποκτήσει δεσμευτικό ρόλο σε περιορισμένο αριθμό τομέων πολιτικής με σαφή εδαφική διάσταση, αποφεύγοντας ταυτόχρονα την επιπρόσθετη πολυπλοκότητα στην ΕΕ.
* Καλούμε τη Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης να επαναβεβαιώσει τη «συνοχή» ως θεμελιώδη αξία και πυξίδα όλων των πολιτικών της Ε.Ε που βασίζονται στον σεβασμό της εταιρικής σχέσης και της πολυεπίπεδης διακυβέρνησης.
* Ζητούμε την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στην ΕΕ, με σαφή συμμετοχή των τοπικών και των περιφερειακών αρχών στη χάραξη και την εφαρμογή των κοινωνικών, κλιματικών, περιβαλλοντικών, ενεργειακών και ψηφιακών πολιτικών, καθώς και την παροχή άμεσης πρόσβασης στη χρηματοδότηση της Ε.Ε σε τομείς που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές τους.
- Υποστηρίζουμε μια Ευρωπαϊκή Ένωση Υγείας που θα παρέχει στην Ε.Ε τις απαιτούμενες αρμοδιότητες για ταχεία αντίδραση σε κρίσεις στον τομέα της υγείας, με παράλληλη τήρηση των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας.
Οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Κίνησης για τη Διάσκεψη
Εδώ και καιρό, η Ευρωπαϊκή Κίνηση έχει συμπεριλάβει στις προτάσεις της αρκετά σημεία απ’ όσα υιοθετούνται, άμεσα ή έμμεσα στο “Μανιφέστο της Μασσαλίας”. Συγκριμένα, τα εξής:
- Η Διάσκεψη να συμπεριλάβει τους πολίτες με ουσιαστικό τρόπο, παρέχοντάς τους τα μέσα και την ευκαιρία να ακουστεί η φωνή τους.
- Να διασφαλίσει την αληθινή συμμετοχή της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών και των αντιπροσωπευτικών οργάνων της, όπως της Ευρωπαϊκής Κίνησης, των Κοινωνικών Εταίρων, των τοπικών και περιφερειακών αρχών, και των νέων ανθρώπων, συμπεριλαμβάνοντάς τους, όλους, ως ισότιμα μέρη και ως τη σταθερή φωνή και αντιπροσώπευση των πολιτών.
- Να στοχεύσει στην ενδυνάμωση του κοινοβουλευτισμού και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
- Η παρακολούθηση της Διάσκεψης να συνδέεται με διαφάνεια με τη συμβολή των πολιτών, των οργανισμών της κοινωνίας των πολιτών, των Κοινωνικών Εταίρων και των τοπικών και περιφερειακών αρχών. Οι προτάσεις που θα προκύψουν, να εξεταστούν και να λάβουν αρμόζουσα και αιτιολογημένη απάντηση από όλα τα όργανα αμέσως μετά τη Διάσκεψη.
- Τα Ευρωπαϊκά Όργανα να παραμείνουν ανοιχτά σε προτάσεις που θα προκύψουν από τη Διάσκεψη για τροποποιήσεις των Συνθηκών, ιδίως αναφορικά με τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της Ε.Ε. και την ενίσχυση του δημοκρατικού χαρακτήρα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων της Ε.Ε.
- Η Διάσκεψη πρέπει να έχει ευρύ πεδίο και να εξετάσει τις υφιστάμενες όσο και τις επερχόμενες προκλήσεις, όπως την ενεργειακή και ίσως και επισιτιστική κρίση, την πλήρη ανάκαμψη της Ευρώπης από την πανδημία και την ενίσχυση των Εθνικών Συστημάτων Υγείας, τις αυξανόμενες ανισότητες, την ακρίβεια, τον πληθωρισμό και την κλιματική κρίση που ήδη φέρνει την ήπειρό μας αντιμέτωπη με ολοένα και πιο σοβαρές, πρωτόγνωρες φυσικές καταστροφές.
Οι ειδικότερες προτάσεις Ελλάδας – Γαλλίας – Ιταλίας – Ισπανίας και Μάλτας
Τα εθνικά συμβούλια της Ευρωπαϊκής Κίνησης Γαλλίας, Ελλάδας, Ιταλίας, Μάλτας και Ισπανίας έχουν, μάλιστα, από κοινού υποβάλει και πιο εξειδικευμένες προτάσεις όπως μεταξύ άλλων:
1) Η ψηφιακή πλατφόρμα να ανοίξει στη συμμετοχή πολιτών τρίτων χωρών που ζουν νομίμως στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
2) Η ψηφιακή πλατφόρμα να ανοίξει στους πολίτες των υποψηφίων προς ένταξη χωρών των Δυτικών Βαλκανίων.
3) Οι συνεδριάσεις των ομάδων εργασίας να είναι διαφανείς και να μεταδίδονται σε live streaming.
4) Τέλος, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμμετέχει στις συνεδριάσεις της Ολομέλειας, αλλά και στις ομάδες εργασίας ως τακτικό μέλος της Διάσκεψης.