Το Ιράν αντιμετωπίζει μια άνευ προηγουμένου κρίση νερού. Ποτάμια που έχουν συντηρήσει οικισμούς και γεωργία για αιώνες στεγνώνουν, ενώ τα αποθέματα υπόγειων υδάτων εξορύσσονται πολύ πέρα από τη φυσική αναπλήρωση - πάνω από το 70% των κύριων υδροφορέων θεωρούνται υπεραντλημένα.
Η ξηρασία πλήττει την χώρα
Οι κύκλοι ξηρασίας γίνονται πιο συχνοί και σοβαροί. Το περασμένο φθινόπωρο σηματοδότησε μια από τις πιο ξηρές περιόδους των τελευταίων 20 ετών στη σύγχρονη ιρανική ιστορία. Για δεκαετίες, οι εθνικές αναπτυξιακές πολιτικές υπέθεταν ότι η μηχανική και η εξόρυξη θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα περιβαλλοντικά όρια. Σήμερα, αυτά τα όρια επαναβεβαιώνονται και οι ελλείψεις μετακινούνται από τις αγροτικές περιφέρειες στις μεγάλες πόλεις, ασκώντας πίεση σε ένα πολιτικό σύστημα που ήδη διαχειρίζεται πολλές οικονομικές, κοινωνικές και εθνικές προκλήσεις ασφάλειας. Η αυξανόμενη σπανιότητα υπογραμμίζει τους πολύπλευρους τρόπους με τους οποίους το νερό διασταυρώνεται με τα μέσα διαβίωσης, την εμπιστοσύνη του κοινού και την εθνική ασφάλεια, δημιουργώντας πιέσεις που εκτείνονται από τις αγροτικές κοινότητες έως τα αστικά κέντρα και διαμορφώνοντας τις εσωτερικές και περιφερειακές πολιτικές του Ιράν.
Αυτές οι μακροπρόθεσμες πιέσεις δεν είναι αποκλειστικά προϊόν της κλιματικής μεταβλητότητας. Αντικατοπτρίζουν σωρευτικές πολιτικές αποφάσεις, επιλογές υποδομών και κοινωνικές προτεραιότητες που έχουν σταθερά δώσει προτεραιότητα στη γεωργία που απαιτεί νερό, την αστική επέκταση και τη βιομηχανική ανάπτυξη.
Η εθνική ασφάλεια του Ιράν δεν ορίζεται πλέον αποκλειστικά από στρατούς, όπλα ή σύνορα - πλέον εξαρτάται από κάτι πολύ πιο θεμελιώδες: το νερό. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων είναι ζωτικής σημασίας για να κατανοήσουμε πώς η χώρα έφτασε στην τρέχουσα κρίση της, όπου οι εσωτερικές ευπάθειες συνυφαίνονται με τις αυξανόμενες περιφερειακές εντάσεις σχετικά με τους κοινούς υδάτινους πόρους.
Πώς έφτασε το Ιράν εδώ
Ενώ οι ξηρασίες έχουν επιδεινώσει την κατάσταση του Ιράν, διάφορες μελέτες και επίσημες εκθέσεις δείχνουν ότι οι κύριες αιτίες σχετίζονται κυρίως με τις πολιτικές και τις υποδομές. Η μακροχρόνια δέσμευση της Ισλαμικής Δημοκρατίας για γεωργική αυτάρκεια - συμπληρωμένη από την αναγκαιότητα λόγω διεθνών κυρώσεων - έδωσε προτεραιότητα στην εθνική επισιτιστική ασφάλεια έναντι της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας. Καλλιέργειες όπως το ρύζι, το σιτάρι και τα ζαχαρότευτλα προωθήθηκαν — ακόμη και σε περιοχές ακατάλληλες για υψηλή κατανάλωση νερού. Η επιδοτούμενη τιμολόγηση του νερού και η ενέργεια χαμηλού κόστους ενθάρρυναν την υπερβολική άρδευση, εξαντλώντας τα ποτάμια και τους υδροφορείς.
Η αστική και βιομηχανική επέκταση, με την ιρανική αστικοποίηση να ανέρχεται σε περίπου 77%, έχει επιδεινώσει περαιτέρω τις πιέσεις στους υδάτινους πόρους. Η αδειοδότηση εκατοντάδων χιλιάδων πηγαδιών, πολλά από τα οποία δεν διαθέτουν κατάλληλη εποπτεία, έχει επιταχύνει την άντληση υπόγειων υδάτων πολύ πέρα από τους φυσικούς ρυθμούς αναπλήρωσης.
Σε ορισμένες περιοχές, οι υδροφορείς έχουν μειωθεί τόσο δραστικά που η καθίζηση της γης έχει γίνει μη αναστρέψιμη, καταστρέφοντας δρόμους, κτίρια και γεωργικές εκτάσεις. Οι πολιτικές που αποσκοπούσαν στην εξασφάλιση οικονομικής και εθνικής ανθεκτικότητας οδήγησαν αντίθετα στην υπερβολική χρήση των πόρων, αφήνοντας το Ιράν εξαιρετικά ευάλωτο τόσο στην κλιματική μεταβλητότητα όσο και στις συστημικές αστοχίες των υποδομών.
Η λειψυδρία ως παράγοντας αναταραχής και ανισότητας
Η λειψυδρία απειλεί ολοένα και περισσότερο την κοινωνική συνοχή και την εθνική σταθερότητα του Ιράν. Οι αγροτικές κοινότητες που εξαρτώνται από την άρδευση έχουν δει τους οπωρώνες να μαραίνονται και το ζωικό κεφάλαιο να μειώνεται, προκαλώντας κύματα μετανάστευσης σε ήδη πιεσμένες αστικές περιοχές. Αυτές οι περιβαλλοντικές πιέσεις διαβρώνουν τα παραδοσιακά μέσα διαβίωσης και πυροδοτούν πολιτικές διαμαρτυρίες.
Η λειψυδρία επιδεινώνει επίσης τις μακροχρόνιες περιφερειακές και εθνοτικές ανισότητες. Οι μεταφορές νερού μεταξύ επαρχιών —από το Χουζεστάν και το Τσαχαρμαχάλ-βα-Μπαχτιαρί προς κεντρικές επαρχίες όπως το Ισφαχάν και το Γιαζντ— έχουν εντείνει τη δυσαρέσκεια στις περιφερειακές περιοχές. Οι αραβικές κοινότητες στο Χουζεστάν, το Μπαχτιαρί και το Λορ στα νοτιοδυτικά θεωρούν ότι αυτά τα έργα ωφελούν τα βιομηχανικά κέντρα με περσική πλειοψηφία, ενισχύοντας τις αντιλήψεις για ιστορική παραμέληση και πολιτική περιθωριοποίηση.
Καθώς η περιβαλλοντική υποβάθμιση επιταχύνεται, η λειψυδρία κινδυνεύει να μετατραπεί από μια επεισοδιακή αιτία αναταραχής σε μια διαρκή κινητήρια δύναμη εσωτερικής έντασης και σύγκρουσης κέντρου-περιφέρειας, αμφισβητώντας τόσο τα τοπικά μέσα διαβίωσης όσο και την εθνική συνοχή.
Αστική και Αγροτική Ευπάθεια
Οι αστικές περιοχές αντιμετωπίζουν ολοένα και περισσότερο προκλήσεις σε αυτή την υπόθεση. Οι μεγάλες πόλεις εξαρτώνται από διασυνδεδεμένες δεξαμενές και αγωγούς ευάλωτους τόσο στις κλιματικές διακυμάνσεις όσο και στις διαταραχές σε μεγάλες αποστάσεις. Η Τεχεράνη, η οποία φιλοξενεί περίπου 9-10 εκατομμύρια κατοίκους (αλλά περίπου 15 εκατομμύρια αν ληφθεί υπόψη η μητροπολιτική περιοχή), εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από ορεινές δεξαμενές που απειλούνται από τη μείωση του χιονιού και την άνοδο των θερμοκρασιών.
Καθώς εξελίσσεται, η αγροτική παρακμή επιταχύνεται καθώς η άρδευση σταματά, αφήνοντας τα χωριά ουσιαστικά ερημωμένα μόλις τα πηγάδια στερέψουν. Οι νεότερες γενιές μετακινούνται προς τις πόλεις ή στο εξωτερικό αναζητώντας εργασία, αποδυναμώνοντας την παραδοσιακή γεωργική γνώση και τα τοπικά δίκτυα διακυβέρνησης που κάποτε διαχειρίζονταν το κοινό νερό. Αυτές οι αλλαγές περιπλέκουν τον εθνικό σχεδιασμό: Η στρατηγική του Ιράν για το νερό βασίζεται εδώ και καιρό στην ιδέα ότι ένας μεγάλος γεωργικός τομέας θα μπορούσε να υποστηρίξει την επισιτιστική κυριαρχία. Ωστόσο, καθώς οι εκμεταλλεύσεις εξαφανίζονται, αυτή η ιδέα γίνεται πιο δύσκολο να κρατηθεί, γεγονός που θα μπορούσε να αναγκάσει μια στρατηγική στροφή προς την εξάρτηση περισσότερο από τις εισαγωγές.
Το νερό ως εργαλείο εξουσίας
Η λειψυδρία δεν λειτουργεί αποκλειστικά εντός των συνόρων του Ιράν. Σε όλη την ευρύτερη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και τη Νότια Ασία, το νερό έχει συνδεθεί με τη γεωπολιτική. Ελλείψει διεθνών συνθηκών για τα ποτάμια (σε σύγκριση με την ανοιχτή θάλασσα, π.χ. η Συνθήκη της Ουάσιγκτον του 1982), η κατανομή του νερού αφήνεται στα παράκτια κράτη να την ρυθμίσουν μεταξύ τους.
Η κλιματική αλλαγή, ωστόσο, έχει αυξήσει δραματικά αυτήν την αναγκαιότητα, ειδικά καθώς ο έλεγχος των πηγών νερού μπορεί να μεταφραστεί σε πολιτική διαπραγματευτική δύναμη, και σε ορισμένες περιπτώσεις, τα κράτη έχουν χρησιμοποιήσει σκόπιμα το νερό για να πιέσουν τους γείτονες, να επιβάλουν κυριαρχία ή να επηρεάσουν τα οικονομικά και ασφαλιστικά αποτελέσματα των πηγών νερού.
Οι σχέσεις μεταξύ Αφγανιστάν και Ιράν καταδεικνύουν πώς η ανάπτυξη στα ανάντη έχει στρατηγικές συνέπειες. Η Τεχεράνη θεωρεί τα έργα στον ποταμό Χελμάντ, ζωτικής σημασίας για την επαρχία Σιστάν και Μπαλουχεστάν του Ιράν, όχι μόνο ως υποδομές αλλά και ως ισχυρισμούς της αφγανικής κυριαρχίας. Κάθε φράγμα απειλεί τη μειωμένη ροή προς το ιρανικό έδαφος, προκαλώντας διπλωματικές εντάσεις και, κατά καιρούς, έντονη ρητορική.
Εντάσεις εμφανίζονται επίσης μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν σχετικά με τον ποταμό Καμπούλ, όπου η μελλοντική ζήτηση νερού μπορεί να υπερβεί την προσφορά.
Οι επιλογές του Ιράν περιορίζονται: Εξωτερική εξάρτηση στον ορίζοντα
Η αυτάρκεια αποτελεί ιδεολογική αρχή και αρχή ασφαλείας από το 1979, ενισχυμένη από την πραγματικότητα της γενικής απομόνωσης του Ιράν μετά την Ισλαμική Επανάσταση. Ωστόσο, οι τρέχουσες τάσεις δείχνουν ότι το Ιράν μπορεί να μην καλύπτει πλέον την εγχώρια ζήτηση χωρίς εξωτερική υποστήριξη. Οι προτάσεις για εισαγωγή νερού ή επέκταση της αφαλάτωσης σηματοδοτούν μια δυσάρεστη αναγνώριση: η κυριαρχία επί των τροφίμων και του νερού μπορεί να διαβρώνεται.
Η αφαλάτωση επεκτείνεται κατά μήκος των νότιων ακτών του Ιράν, αλλά οι υποδομές, το κόστος ενέργειας και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις περιορίζουν την επεκτασιμότητα. Εν τω μεταξύ, η εισαγωγή νερού από γειτονικά κράτη εισάγει γεωπολιτική ευπάθεια, παρέχοντας πιθανό στρατηγικό πλεονέκτημα για τις ξένες κυβερνήσεις ώστε να επηρεάσουν την ιρανική πολιτική. Η εξάρτηση από εξωτερικές εισαγωγές νερού ή γεωργικών προϊόντων γίνεται γρήγορα ένα στρατηγικό σημείο συζήτησης.
Το μέλλον για το Ιράν
Το Ιράν δεν μπορεί να ελέγξει αυτούς τους κλιματικούς παράγοντες, αλλά οι πολιτικές επιλογές καθορίζουν πόσο σοβαρά επηρεάζουν τα μέσα διαβίωσης και την εθνική ασφάλεια. Οι αποτυχίες στη διακυβέρνηση και τη διαχείριση των πόρων ενισχύουν αυτές τις τάσεις, μετατρέποντας τη φυσική μεταβλητότητα σε κρίσεις πλήρους κλίμακας. Χωρίς συντονισμένες στρατηγικές προσαρμογής - που κυμαίνονται από επενδύσεις σε ανθεκτικές υποδομές ύδρευσης έως βιώσιμες γεωργικές πρακτικές - η κλιματική αλλαγή λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής για τις υπάρχουσες ευπάθειες, εντείνοντας την αγροτική ερήμωση, την έλλειψη νερού στις αστικές περιοχές και την κοινωνική αναταραχή.
www.worldenergynews.gr
