Κάτω από τις πεδιάδες της Ανατολικής Αφρικής, το έδαφος αλλάζει αθόρυβα σχήμα. Οι σταθμοί GPS, τα δορυφορικά ραντάρ και οι γεωλόγοι πεδίου εντοπίζουν πλέον ανεπαίσθητες σχισμές που επιμηκύνονται χρόνο με το χρόνο. Καθώς τα ρήγματα υποχωρούν και το μάγμα διασπά τον φλοιό, οι κοιλάδες βυθίζονται, οι λίμνες τεντώνονται και νέα ηφαίστεια υψώνονται. Αυτό που μοιάζει με συμπαγή βράχο χαλαρώνει σιγά σιγά την πρόσφυσή του, υπονοώντας ακτογραμμές που δεν έχουν ακόμη χαραχθεί. Οι επιστήμονες λένε ότι αυτό το ηπειρωτικό ρήγμα θα μπορούσε, με την πάροδο του χρόνου, να ανοίξει έναν νέο ωκεανό, αναδιαμορφώνοντας τα σύνορα, τους πόρους και τους κινδύνους.
Ανατολική Αφρικανική Ρήξη: όπου μια ήπειρος αρχίζει να διασπάται
Το Ανατολικό Αφρικανικό Ρήγμα εκτείνεται σε περισσότερα από 3.000 χιλιόμετρα από την περιοχή Αφάρ της Αιθιοπίας μέσω της Κένυας και της Τανζανίας έως τη Μοζαμβίκη. Εδώ, η Αφρικανική Πλάκα χωρίζεται στο Νουβικό μπλοκ στα δυτικά και στο Σομαλικό μπλοκ στα ανατολικά. Οι επιστήμονες συγκρίνουν το περιβάλλον με ένα ζωντανό εργαστήριο. Επειδή κάθε ρήγμα, ανάχωμα και ηφαιστειακό πεδίο δείχνει αλλαγή.
Η θερμότητα που αναδύεται από τα βαθιά πετρώματα του μανδύα λεπταίνει τη λιθόσφαιρα, έτσι οι πιέσεις σπάνε τον φλοιό. Το μάγμα σφηνώνεται σε αυτές τις ρωγμές και στη συνέχεια ψύχεται για να σχηματίσει νέο βράχο. Έτσι ξεκινούν οι ωκεανοί. Η διαδικασία αντικατοπτρίζει τον πρώιμο Ατλαντικό, ο οποίος άνοιξε μετά την απομάκρυνση της Νότιας Αμερικής από την Αφρική πριν από περίπου 180 εκατομμύρια χρόνια, όταν αναδιοργανώθηκαν τα όρια των πλακών.
Η διεύρυνση του ρήγματος ακούγεται μικροσκοπική, λίγα χιλιοστά ανά έτος, ωστόσο οι μαθηματικοί υπολογισμοί είναι σωστοί. Σε εκατομμύρια χρόνια, αυτά τα χιλιοστά γίνονται εκατοντάδες χιλιόμετρα. Γι' αυτό οι ειδικοί λένε ότι οι σπόροι ενός νέου ωκεανού υπάρχουν ήδη κάτω από την ανατολική Αφρική. Η γη κάμπτεται, το έδαφος τρέμει και οι κοιλάδες βυθίζονται καθώς τα μπλοκ γλιστρούν και περιστρέφονται.
Πώς ξεκινά ένας νέος ωκεανός κάτω από τα πόδια μας
Στο Αφάρ, το ρήγμα συναντά την Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο του Άντεν σε μια σπάνια τριπλή σύνδεση. Τρία όρια πλακών τέμνονται, έτσι η εξάπλωση, η δημιουργία ρηγμάτων και η ηφαιστειακή δραστηριότητα συσσωρεύονται. Αυτό το σταυροδρόμι φιλοξενεί συχνούς σεισμούς και ροές νεαρής λάβας, οι οποίες σκιαγραφούν την κατεύθυνση που τραβάει ο φλοιός. Οι εικόνες της NASA παρακολουθούν αυτές τις αλλαγές σεζόν με τη σεζόν.
Κάτω από την επιφάνεια, οι διεισδύσεις μάγματος ανοίγουν κάθετα ρήγματα που ονομάζονται αναχώματα. Αυτά τα αναχώματα σπρώχνουν τον βράχο πλάγια, ενώ τα ρηχά ρήγματα υποχωρούν για να σχηματίσουν μακριές κοιλάδες. Με την πάροδο του χρόνου, τα δάπεδα των κοιλάδων πέφτουν και λεπταίνουν. Όταν το θαλασσινό νερό τελικά χύνεται, μια στενή λεκάνη μετατρέπεται σε μια εκτεταμένη κορυφογραμμή. Ο κύκλος μετατοπίζεται από την ηπειρωτική ρήξη στην ανάπτυξη του πυθμένα.
Επιφανειακά σημάδια: σεισμοί, λάβα και ένα μεταβαλλόμενο τοπίο
Οι άνθρωποι ήδη παρατηρούν το ρήγμα στην επιφάνεια. Το 2018, μια ρωγμή αρκετών χιλιομέτρων εμφανίστηκε στη νοτιοδυτική Κένυα, διακόπτοντας δρόμους και χωράφια. Οι έντονες βροχοπτώσεις βοήθησαν στην αποκάλυψή της, ωστόσο οι επακόλουθες έρευνες συνέδεσαν το ρήγμα με βαθύτερη τεκτονική. Το περιστατικό κατέδειξε πόσο γρήγορα μπορεί να μετατοπιστεί το έδαφος όταν ένα ρήγμα σπάει υπό πίεση και νερό.
Στην περιοχή Afar της Αιθιοπίας, συχνές εκρήξεις και συστάδες μικρών δονήσεων υποδεικνύουν ζώνες όπου το μάγμα ανεβαίνει. Ο μαύρος βασάλτης ρέει δροσερός σε σχοινωτές υφές και φρέσκες πλάκες βράχου. Αυτά τα χαρακτηριστικά, χαρτογραφημένα από το διάστημα και ελεγμένα στο έδαφος, ταιριάζουν με τη γεωμετρία του ρήγματος. Επίσης, σκιαγραφούν τις μελλοντικές ακτές καθώς οι χαμηλές περιοχές συνεχίζουν να βυθίζονται.
Οι υποδομές αισθάνονται την πίεση. Οι δρόμοι ραγίζουν, οι αγωγοί λυγίζουν και τα σπίτια καθιζάνουν εκεί που μετατοπίζονται τα ιζήματα. Η καλή πρακτική απαιτεί ευέλικτα σχέδια, προσεκτική χωροθέτηση και παρακολούθηση που συνδυάζει το GPS με τις τοπικές έρευνες. Οι κοινότητες χρειάζονται σαφή σχέδια κινδύνου, επειδή οι ίδιες δυνάμεις που μπορεί μια μέρα να σχηματίσουν έναν νέο ωκεανό πυροδοτούν επίσης σύντομα, καταστροφικά γεγονότα αυτή τη στιγμή.
Χρονοδιαγράμματα, αριθμοί και χάρτες ενός πιθανού νέου ωκεανού
Οι ρυθμοί έχουν σημασία, επομένως οι επιστήμονες τους ποσοτικοποιούν προσεκτικά. Το ρήγμα διευρύνεται κατά λίγα χιλιοστά ετησίως, μέτρια στο μάτι αλλά αποφασιστική μέσα στον γεωλογικό χρόνο. Εάν οι τρέχουσες τάσεις διατηρηθούν, πολλοί ερευνητές αναμένουν ότι το θαλασσινό νερό θα πλημμυρίσει τμήματα της κοιλάδας του ρήγματος σε περίπου 5 έως 10 εκατομμύρια χρόνια. Αυτή η κλίμακα καθοδηγεί σενάρια μακροπρόθεσμα, όχι καθημερινές αποφάσεις.
Όταν φτάσει αυτό το όριο, η Ερυθρά Θάλασσα και ο Κόλπος του Άντεν θα μπορούσαν να διαπεράσουν τις εσωτερικές λεκάνες και να συνδεθούν. Τα νέα παράκτια περιγράμματα μπορεί να απομονώσουν τμήματα της Αιθιοπίας, της Κένυας, της Τανζανίας και της Μοζαμβίκης ως ένα επίμηκες μπλοκ, λίγο σαν τη Μαδαγασκάρη σήμερα. Μόλις εισέλθει νερό, ο ωκεάνιος φλοιός μπορεί να αναπτυχθεί κατά μήκος μιας εκτεταμένης κορυφογραμμής, δημιουργώντας μια διαρκή θαλάσσια πύλη.
Αυτές οι προβλέψεις βασίζονται σε συσσωρευμένα στοιχεία: δορυφορικά δεδομένα, επίγειο GPS, σεισμολογία και χημεία νεαρών λάβων. Τα αρχεία της NASA δείχνουν διευρυνόμενες κοιλάδες. Το USGS καταγράφει σεισμούς που παρακολουθούν ενεργά ρήγματα. Μελέτες που έχουν αξιολογηθεί από ομότιμους ποσοτικοποιούν την ανύψωση και την αραίωση. Μαζί δημιουργούν μια συνεπή εικόνα, ακόμη και όταν παραμένουν αβεβαιότητες σχετικά με το πού ακριβώς θα διαπεράσει για πρώτη φορά ο νέος ωκεανός.
Γιατί αυτή η αργή διάσπαση αναδιαμορφώνει την επιστήμη και την κοινωνία
Η Γη δεν μένει ποτέ ακίνητη, και το Ρήγμα της Ανατολικής Αφρικής αποδεικνύει με αριθμούς, χάρτες και βιωματική εμπειρία. Η γη διαλύεται χιλιοστό-χιλιοστό, ενώ οι ερευνητές παρακολουθούν και οι κοινότητες προσαρμόζονται. Μια μέρα, οι παλίρροιες μπορεί να κυλήσουν σε αυτήν την κοιλάδα και να γεμίσουν μια λεκάνη που θα γίνει ένας νέος ωκεανός. Μέχρι τότε, η γνώση, η φροντίδα και ο τολμηρός σχεδιασμός μπορούν να μετατρέψουν τον κίνδυνο σε ανθεκτικότητα.
www.worldenergynews.gr
